13-Ma`ruza Mavzu` Antropogenlik omillar. Yong`in ekologik omil sifatida. O`simliklarni muxitning indikatori sifatida foydalanish. Reja

To`g`ridan-to`g`ri ta`sir etish

Sho`pish. Odamlarning o`simliklarga to`g`ri-to`g`ri ta`sir etishining formalarining biri

daraxtlarni sho`pish bo`lib xisoblanadi. O`rmon xo`jaliginda sho`pishning har xil tiplari` tegis

kutish uchun saylap sho`pish, o`rmonlarning tarkibin va sifatin retlash, sanitarik ( daraxtlarning

ziyanlangan va qiyralganlarin olib taslash ) sho`pish.

Daraxtlarni sho`pish igna bargli parodalar uchun individumlar-ning mustaqil hayotiy eta

oladigan organizmlar hayotining toqtaganligini anglatadi. Biroq bargli porodalarning orasida

ko`pshiligi nart berish xususiyatiga ega( daraxtlarning o`relarining tagida yaki ildizlarida

ornalasqan uqlavchi kurtaklardan hozirgi shiqqan shaqalar.

Daraxtlarning kurkini (kron) olib taslangannan bul kurtaklarning ko`p yillik tinishligini

toqtatiladi. Boyaga etgan daraxtlarning katta ildiz sistemasidan va undagi toplagan ovqatlik

mollarning qo`rinan foydalanishshi nart shaqalar odatdagi formasigan tez o`suvchiligi bilan,

kattaligi bilan ayriladi. Biroq nart shaqalarning bos daraxtlari ko`proq kasalliklarga duvchar

50

bo`lib, kamolga etish (pishib etilish) protsesslari yomon o`tadi. Sho`pish muxitga ta`sir etuvshi

omil bo`lib xisoblanadi. Sanitariyalik sho`pishning to`g`ridan-to`g`ri ta`sir

zararkunandalarni va infektsiyalarning (yuqumli) ordalarini yo`q qilishdan iborat bo`lib, yaniy

o`rmon o`simligi uchun qo`layli biotsenotik bog`likliklarni retlash yunalishida bo`ladi.

O`rish - odamlarning o`simlik hayotigaga to`g`ri-to`g`ri oralashishning yana bir formasi.

yaylovlarda va dalalarda sho`plarning borcha er usti bo`limlarining har yili (ba`zida w-e marta)

orip olish o`simliklar uchun eng oldi bilan mavsumli Rivojlanishining borisin to`qtatish (uzish,

bo`lish), asosiy fotosintez bo`lib o`tadigan {rabochiy} moydandi yo`q etish, Demak xorlik

mollarning foyda bo`lishin buzish yaylovlarda o`t-sho`p o`rish o`rug` pisishgacha o`tkarilishi

sababidan ko`pshilik yaylov sho`plarin o`rish o`rug` o`nimdorligini va o`rug` yordamida

tarolishin birdan sheklaydi. Ko`pshilik yaylov o`simliklari orip algannan sung (yaki mal

basqilashdan) qayta ko`klab hozirgi shaqalar foyda etish yuli bilan o`sadi. Yaki oldingi urilganlar

usishin davom etadi. Sho`p to`rlari ko`proq qayta ko`klep chiqishga uqibli bo`lib, o`rish vaqtida

qishqa shaqalari va er osti organlaridagi kurtaklari az ziyanlanadi. Qayta ko`klashning foyda

bo`lishinda va topiratan ovqatlanish .sharoitida igallanishda er osti organlaridagi xor

moddalarining bo`lishi katta rol` atqaradi. o`rish qansheli erta bo`lsa, qayta ko`klashta sonshelli

yaxshi o`sadi. Erta o`rishning eng ahamiyatlisi qayta ko`klanganlar meva shaqalarin shigarip

o`rug` berishge 6lgeredi, sababi har organlarida o`larning foyda bo`lishi uchun yetkilikli to`rda

saqlanadi. Yaylov va dala sho`plarin orishda, o`rmonlarni shabishdagiday, o`simliklarga

qo`simsha tasirin yaqtilanish, tuproqni qizdirish va qurg`atish, to`saklarning jiynolishining

ozayishi, tuproqning ovqatlik elementlarin ozayishi va boshqalar katta tasir etadi. Uzoq va

doimiy o`rishning natijasidan yaylov o`simliklarin to`rlik tarkibi o`zgaradi, shuning uchun

olding`i biogenetik bog`likliklar buzilib va yangilari foyda bo`ladi.

Reaktsionalik ishlar hozirgi vaqtta odamlarning o`simlik qatlami bilan to`g`ri-to`g`ri

bog`likligining Yanada bir formasi ko`proq sezilmekte. Industriyaning va urbanizatsiyaning

kusheyi7i qalalarda va sanaat tumanlarida xalqning dem olishga talablarining o`sishiga olib

kelmekte. Dem olish o`rinlariga bog`lik odamlarning o`simlik qatlamina tasirini r e k r e a ts i o

n a l i q ishlar degan formasi foyda bo`ladi.Ol to`g`ri-to`g`ri va qo`simsha tasirini birikkan holda

tikgizadi.

O`simliklar qatlamiga va o`larning muxitiga asosiy rekreatsionlik tasirini basqilish,

tuproqni tig`izlash va uni ifloslashlar, unda boshqa o`simliklarni sindirish, fitomassalarni yo`q

etish qusagan ta`sirlar kiradi. Rekreatsionlik ishlarni tartiplashtirishning ta`sir etuvshi

sharalarining biri o`simlik qatlamlarin ximoyalash bo`lib xisoblanadi. Uning uchun turizmga

kelgen odamlarni dam olish zonasiga belgili marshrut bo`yicha jiberishdi tashkilotlashtirish

kerak. O`simliklar ta`sir etishining ruxsat etiladigan darajasini ishlab chiqish kerak.

Rekreatsionlik ishlarni tadqiqot uchun sonliq ( xisoblash) uslub qo`llaniladi. Bunda belgilangan

moydanga munosabatqan odamlarning dizimin olib bo`rish va odamlarning ko`proq

munosabatqan, odam bormagan moydani bilan taqqoslab, eng sungida usha ( rekreatsionlik)

omillarning o`zin xisoblap ko`rish kerak. Olingan malumotlar EVM de xisoblanishi kerak.