13-Ma`ruza Mavzu` Antropogenlik omillar. Yong`in ekologik omil sifatida. O`simliklarni muxitning indikatori sifatida foydalanish. Reja

Qo`simsha ta`sir etish

Qo`simsha ta`sir etish batqaqlikti keptirish, yaylovni to`ginlashta, suv saqlag`ishta suv

jiynaganda o`simliklarning yashash ornin o`zgartishtan kelib chiqadi. So`ngi on yillikta

o`simliklarning yashash o`rniga aloxida ta`sir etishge, odamlarning ishlab chiqarish xizmatining

natijasidan tuproqning, atmosferaning ifloslanishin aytishga bo`ladi.

O`ndirislik mekemelarning va energetik qurilislarning islashi natijasida havoga gaz

to`rindagi ko`p mug`dordagi shig`indilar, shanglar, suyiq aerozollar taslanadi. o`larning

to`planishi asosan iri sananomliq oraylarga yuqori, al o`lar havo moddalari bilan bo`laklangan

erlarga tarqoladi.

Sanaati yuqori rivojlangan ellarda atmosferalik ifloslanishdi ikki tipke ajratadi` Los-

Anjelesste (ko`mirlar-ishki janish dvigatel`indagi maylar va benzinning to`la emas janishining

51

o`nimlari) va Londunda (tas ko`mirning to`la emas jangandagi o`nimlari ko`mirning to`la emas

jangandagi o`nimlari ko`mirning bo`lsheklari, zol`lar, kukirt aerozoli va kukirtli kislota). Bul

ikki tipte erdagi o`simliklarga o`ltiradigan darajada tasir etadi. Toksikantlar bilan ziyanlangan

o`simliklarning qurg`oqshilikka, sovuqga, ziyankeslarga umuma chidamlilig`i pastlashadi.

havoni iflos etuvchi moddalar orasida kukirtten to`radigan va vamasidan da oldin kukirtli

angidrid (SO2) o`simliklar uchun zaharli k6ydiredigan o`nimlar shang danshelarining

rivojlanba7in, xlorofil`ning buzilishin foyda etadi, tutikli sistemaning funktsiyasin bo`zadi va

boshqalar Va yana birikpesi, ammiak va boshqalar zaharli bo`lib xisoblanadi. Udan boshqada

gerbitsidlarning o`simliklarga ta`sir ko`p qirli` ozgina dozasi o`simliklarga stimulyatsiyalik

tasirining (usishin kusheytedi, mevalashin, belok vitaminlarni toplashin) ko`proq dozasieritpelarning

almashishin va dem olishdi kushayadi.

Muxitdagi o`simliklarning yashash o`rinlarin odamlar ko`plagan buzbaqta. o`larga

odamning hozirgi industriallik ta`sirlarining biri bul tog` jinislarin qazip alishda foyda bo`lgan

har xil taslandilar (terrikon) o`rinlar. Bul erlarda o`simliklarning o`zligidan hayotiy etishi qiyin.

Shuning uchun ol erlarda o`simliklarning o`sib Rivojlanishi uchun o`larning o`zlariga tan

bo`lgan ekosistemalarni yaki toza substratlarni foyda etish kerak. Odamlarning qo`simsha ta`sir

etishlarine o`simliklarning areallarin o`zgartish ruderal`lik o`rinlarni foyda etish, qoldan

agrotsenozlarni foyda etishlarda kiradi. o`lardan ruderal` (shig`indi, taslanadi) o`rinlar undagi

boshqa da organik birikmalarning idirashi bilan bog`lik, ko`p mug`dordagi azotning bo`lishi

bilan sipatlanadi. Shunga bog`lik bul erlarda Odatda nitrofil o`simliklari ko`p o`sib rivojlanadi(

krapiva). o`lar bilan bir qatorda kosmonolit o`simliklari de (qamis va boshqalar) ko`plap

uchraydi

Eng sungida odamlarning o`simliklarga bo`lgan tasirida agrofitotsenozlar foyda

bolmaqta. o`larning kunnen-kunga moydanlari kengeymekte. qo`lasalap aytqanda odamlarning

o`simliklarga bo`lgan ta`sirlarin toqtatip bo`lmaydi. Shuning uchun tabiyatti ximoyalash

ishlarida ekosistemaning borcha o`z-aro bog`likliklarni xisobqa algan .sharoitda qo`simsha

rekonstruktsiya etish kerak, bolmasa tuzatib bolmaydigan natijalarga olib kelishi mumkin.

Shunga bog`lik tabiyatdan ongli to`rda unamli foydalanish, Unga aqiliy munosabatta bo`lishi

maqsadga muvoffiq bo`ladi.