1v 1-savol. Ko‘chirma gapli qurilmalarda

4savol:Punktuatsiya lotincha p u n k t u m so’zidan olingan bo’lib, ―nuqta‖, 
―o’rin‖, ―joy‖ tushunchalarini ifodalaydi. 
Sistema - har biri alohida mustaqil (avtonom)bo’lgan murakkab mexanizmlar 
(fonemalar tizimi, morfemalar tizimi, leksik birliklar tizimi, sintaktik konstruktsiyalar tizimi) o’rtasidagi aloqadorlikdan tarkib topgan makrotizim. 
Struktura - bir butun tizim (makrotizim) tarkibidagi mikrotizimlar, ular 
o’rtasidagi aloqalar mexanizmi. Tinish belgilari - muayyan tilda yozma 
nutqni to‘g‘ri, ifodali, mantiqli bayon qilishda, uni ixchamlashda, yozma nutq qismlari (ran bo‘laklari)ning o‘zaro mantiqiygrammatik munosabatlarini ko‘rsatish uchun xizmat qiladigan muhim 
grafik vositalar. Tinish belgilari markaziy, asosiy belgilar tizimiga (
harflar va Tinish belgilari) mansub bo‘lib, u qo‘shimcha, yordamchi belgilar tizimidan (
raqamlar, turli fanlarga oid ilmiy belgilar, bosmaxona belgilari) maʼlum jihatlari bilan farq 
qiladi. Tinish belgilari ning yozuvda qo‘llanishi o‘ziga xos tizimga ega. Bu tizim — 
Tinish belgilari miqdori, qo‘yilish tartibi va qo‘llanish prinsiplari yig‘indisi — 
punktuatsiyani vujudga keltiradi. Bular yozuvning boshqa vositalari (harflar, 

raqamlar, diakritik belgilar) xamda til birliklari (so‘zlar, morfemalar) bilan ko‘rsatish mumkin bo‘lmagan turlicha fikriy munosabatlar va psixologik holatlarni 

ifodalashda ham muhim ahamiyatga ega bo‘lib, yozma nutqning tushunilishini 
osonlashtiradi. Tinish belgilari ning asosiy vazifasi nutqning mazmuniy bo‘linishini 
ko‘rsatish, shuningdek, uning 
sintaktik tuzilishi va intonatsion jihatini aniqlashga yordam berishdir. Hozirgi o‘zbek yozuvida Tinish belgilari soni 10 ta: 
nuqta, so‘roq belgisi, undov belgisi, vergul, qavs, tire, ko‘p nuqta, nuqtali vergul, qavs, qo‘shtirnoq
. 
Ularning aksariyati 19-asr 2yarmida ayrim gaz. va toshbosma kitoblarning nashr 
etilishi bilan paydo bo‘lgan. 
Tinish belgilari o‘z vazifasiga ko‘ra, 2 ga bo‘linadi: a) chegaralovchi Tinish 
belgilari — muayyan sintaktik tuzilmaning yoki umuman 
gapning chegarasini bildirish, bironbir gap bo‘lagini intonatsionmazmuniy jihatdan ajratib ko‘rsatish, nutq qaratilgan shaxs yoki predmet nomi qamrab olingan, shuningdek, yozuvchi 
(so‘zlovchi)ning subʼyektiv munosabati ifodalangan sintaktik tuzilma chegarasini 
ko‘rsatish uchun xizmat qiluvchi T.6.: qavs, qo‘shtirnoq, yagona qo‘shaloq belgi 
sifatida qo‘llanuvchi vergul, ayni shu vazifadagi tire; b) ajratuvchi
Tinish belgilari — mustaqil gaplarni, ularning qismlari (bosh va 
ergash gaplar, bog‘langan vabog‘lovchisiz qo‘shma gaplarning predikativ
qismlari)ni, gapning uyushgan bo‘laklarini, birgalik
ergashishli qo‘shma gagsharni, gapning 
ifoda maqsadiga ko‘ra turlarini, nutqning bo‘linganligini ko‘rsatuvchi T.6.: nuqta, 
so‘roq va undov belgilari, vergul, nuqtali vergul,
ikki nuqta, tire, ko‘p nuqta. Baʼzi 
Tinish belgilari ham chegaralash, ham ajratish vazifalarini namoyon eta oladi. Tinish 
belgilari tuzilish jiqatdan ham 2 ga bo‘linadi: a) bir elementli Tinish belgilari — 
vergul, tire, nuqta; b) ko‘p elementli Tinish belgilari Bu guruh, o‘z navbatida, 2 
elementli (surok, va undov belgilari, ikki nuqta, nuqtali vergul, qavs), 3 elementli 
(ko‘p nuqta) va 4 elementli (qo‘shtirnoq) Tinish belgilari ga ajraladi. Qo‘llanish 
o‘rniga ko‘ra, Tinish belgilari 3 guruhga bo‘linadi: gap oxirida qo‘llanadigan Tinish 
belgilari (nuqta, so‘roq va undov belgilari), gap o‘rtasida qo‘lanadigan Tinish 

belgilari (vergul) va aralash, yaʼni gapning turli o‘rinlarida qo‘llaniladigan Tinish 

belgilari (tire, ikki nuqta, qo‘shtirnoq, qavs, kup nuqta). 
Tinish belgilari ning qo‘llanish usuli va tartibi punktuatsiyaning 
mantiqiygrammatik, 
uslubiy va differensiatsiya (farqlash) prinsiplari asosida 
belgilanadi. 

5savol:. Rasmiy idoraviy uslubi haqida ma’lumot

Til birliklari va materialidan fikrni ifodalash maqsadida foydalanish jarayoni nutq sanaladi. Hayotning turli sohalari, turlicha nutq vaziyatlarida tildagi leksik, frazeologik, fonetik va grammatik vositalarni tanlash va ulardan foydalanish usullari ham har xil bo‘ladi. Shunga ko‘ra, nutqning quyidagi uslublari o‘zaro farqlanadi: so‘zlashuv uslubi, rasmiy-idoraviy uslub, ilmiy uslub, publisislik uslub va badiiy uslub.

Rasmiy-idoraviy nutq uslubi jamiyatdagi ijtimoiy-huquqiy munosabatlar, davlat va davlatlararo rasmiy, siyosiy-iqtisodiy, madaniy aloqalar uchun xizmat qiluvchi uslubdir. Bu uslub hujjatchilik xarakteri bilan ajralib turadi. Shunga ko‘ra, yozma nutqning xizmatga doir bu turi davlat qonunlari, farmonlar, bayonotlar, shartnomalar, idora hujjatlari, e’lonlar va boshqa rasmiy yozishmalar uslubi hisoblanadi.
O‘zbek tilining rasmiy idoraviy til sifatida qo‘llanishi qoraxoniylar hukmronligi davrida boshlandi. XX asrdan so‘ng o‘zbek xonlari va amirlari saroylarida yozilgan turli xil hujjatlar o‘ziga xos mazmuni, muayyan tartibi va nutqiy qolipi bilan ajralib turadi. Sho‘ro hukmronligi davrida o‘zbek va rus tillarida ish yuritish huquqi qonunlashtirilgan bo‘lsa-da, amalda o‘zbek tilining ijtimoiy mavqeyi past edi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, o‘zbek tilining davlat tili sifatidagi rasman ish yuritish maqomi mustahkamlandi.
Boshqaruv jarayonining murakkabligi va serqirraligiga muvofiq ravishda idoraviy ish yuritish qog‘