440
və onlara gözəl bir şəkildə uyanların yoludur»
1721
. İbn Teymiyyə
–
rahmətullahi aleyhi
–
deyir ki: «Mütləq iman Allahın quluna əmr etdiyi şeylərin hamısını etməyi və
haramları tərk etməyi əhatə edir. Bir kimsə: «Kimsə özünə mən möminəm dediyi
zaman əmr edilən bütün şeyləri yerinə yetirən və qadağaları tərk edən təqva sahibi
yaxşılardan olduğuna şahidlik etmişdir. O, artıq Allahın vəlilərindən olur. Bu insanın
bir növü öz nəfsini təzkiyə etməsi və bilmədiyi bir şeylə öz lehinə şahidlik etməsi
deməkdir. Əgər bu şahidlik səhih olsaydı insanın bu hal üzərə ölməsi onun Cənnətlik
olmasına da şahidlik etməsi lazım gəlir. Özünün Cənnətlik olmasına şahidlik edən heç
kimsə yoxdur. Öz nəfsi üçün imanla şəhadət etməsi, bu hal üzərə ölürsə Cənnətlik
olacağına şahidlik etməsi kimidir
1722
. İbn Teymiyyə
–
rahmətullahi aleyhi
–
deyir ki:
«İbn Məsud və səhabələr, Sevri, İbn Uyeynə, Kufə alimlərindən bir çoxu, İmam
Əhməd və sünnə imamları – Allah onlardan razı olsun - kimi hədis alimləri də imanda
istisna edərdilər. Bu onlardan mütəvatir olaraq gəlmişdir»
1723
. Həmçinin səhabələrdən:
«Ömər, İbn Məsud, Əli, tabiinlərdən - İbn Əbi Muleykə, Tavus, Həsənul-Basri,
Məhəmməd b. Sirin, İbrahim ən-Nəhai, Səid b. Feyruz, Dəhhak b. Məşriki,İsmail b.
Əbu Xalid, Muğirə b. Miksəm, fikhçilərdən Abdullah b. Şübrümə, Mamər b. Rəşid,
Sufyan əs-Səvri, Sufyan b. Uyeynə, Abdullah b. Mubərək, İmam Məlik, İmam Əhməd
– Allah onlardan razı olsun - və s. rəyləridir»
1724
.
EHSAN
İslam dininin üçüncü mərtəbəsi - Ehsandır. Bu da tək bir rükndur. Peyğəmbər -
sallallahu aleyhi və səlləm -, onların yanına dinlərini onlara öyrətmək və Ehsan
haqqında sual vermək üçün gələn Cəbrail – əleyhissəlam
–
a belə cavab vermişdi:
«Ehsan, Uca Allahı sən Onu görür kimi ibadət etməkdir, lakin sən Onu görməsən də
şübhəsiz ki, O səni görür». «O, Allah ki, səni namaza duranda da görür, səcdə
edənlər içində olanda da. Həqiqətən (hər şeyi) eşidən və bilən odur!». (əş-Şuəra 218-
219).
Ehsan pislik etməyin ziddidir. «Həqiqətən Allah ondan qorxub pis əməllərdən
çəkinənlər və yaxşı işlər görənlərlədir». (ən-Nəhl 128). «Yaxşılığın əvəzi ancaq
yaxşılığdır». (ər-Rəhman 60). «Yaxşı işlər görənləri Cənnət və daha artıq mükafatlar
gözləyir. Onların üzlərinə nə bir toz, nə də bir zillət qonar». (Yunus 26). «Allah
yolunda xərcləyin. Öz əlinizlə özünüzü təhlükəyə atmayın, yaxşılıq edin! Allah
yaxşılıq edənləri sevər». (əl-Bəqərə 195).
Ehsanın içinə Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
in buyurduğu kimi; bir
adamı miniyinə mindirmək, əşyalarını qaldırmaq və ya daşımaq üçün kömək etmək,
ona yol göstərmək və s. buna bənzər xüsusiyyətlərin hamısı daxildir. Bunlar Allahın
qullarına edilən yaxşılıqdır. Hətta bir kəsin Allahın qullarına bildiklərini öyrətməsi,
dərs keçməsi və ya məclislərdə elmi söhbətlər etməsi xeyr və ehsandandır. Əbu Yə’la
Şəddad b. Əus - radıyallahu anhu
–
rəvayət edir ki, Rəsulullah
–
sallallahu aleyhi və
səlləm
–
buyurdu: «Şübhəsiz ki, Allah hər şeydə ehsanı yazmışdır. Buna görə də
öldürdüyünüz zaman gözəl şəkildə öldürün. Kəstiyiniz zaman gözəl bir şəkildə kəsin.
1721
əl-Acurri «Kitabuş Şəriya» 2/656.
1722
Məcmul Fətava 7/446.
1723
İbn Teymiyyə «İman» s. 375, 394, «Məcmuul Fətava» 7/438-460.
1724
Abdullah b. Əhməd «əs-Sünnə» 307-384, əl-Laləkai 5/967,968, Nəvəvi «Şərh Səhih Müslim» 1/150, Bəğavi «Şərhi
Sünnə» 1/41.
441
Sizdən (heyvan kəsən şəxs) bıçağını yaxşıca itiləsin və kəsəcəyi heyvanı
rahatlasın»
1725
. Əbu Hureyrə - radıyallahu anhu
–
rəvayət edir ki, Rəsulullah
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: «İnsanların hər bir bədən üzvü üçün günəşin
doğduğu hər bir gündə sədəqə vardır. İki nəfər arasında ədalətlə hökm vermək bir
sədəqədir. Kişini miniyinə mindirmək üçün kömək etmək və yaxut da onun əşyalarını
miniyə yükləmək üçün kömək etmək bir sədəqədir. Gözəl bir söz söyləmək bir
sədəqədir. Namaz qılmaq üçün (məscidə) addımladığın hər bir addım bir sədəqədir.
Yolda əziyyət verən bir şeyi götürmək də bir sədəqədir»
1726
.
Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
Ehsanın bir-birindən fərqli iki
mərtəbədən ibarət olduğunu açıqlamaqdadır.
1. Uca Allaha sən Onu görür kimi ibadət etmək.
İbadətə gəlincə isə O, Allaha Onu görür kimi ibadət etmək deməkdir. Belə bir
ibadət yəni insanın Rəbbinə Onu görür kimi ibadət etməsi istəklə və sevgi ilə edilir. Bu
yolla insan sevdiyi və arzuladığı bir şeyi əldə etməyə çalışır. Çünki o, Rəbbinə Onu
görür kimi ibadət edər. Beləliklə ona yönələr, Ona dönər və Ona yaxınlaşmağa çalışar.
2. Lakin sən Onu görməsən də, şübhəsiz ki, O səni görür.
Əgər sən Allaha onu görür kimi ibadət edə bilmirsənsə, onda Ona O, səni görür
kimi ibadət et. Beləliklə Ondan qorxan, əzab və cəzasından qaçan kimsənin ibadəti
kimi Ona ibadət etmiş olursan. İnsan Uca Allaha bu şəkildə ibadət etmiş olarsa Uca
Allaha qarşı ixlaslı olar. İbadətini riyakarlıq və başqalarının eşitməsi üçün etməz,
insanların onu tərifləmə-sini düşünməz. İnsanlar onun ibadətini istər bilsinlər, istər
bilməsinlər onun üçün fərq etməz. Hətta ixlasın tamamlayıcı ünsürü də budur: «İnsan
etdiyi ibadətini insanların görməməsinə və Rəbbinə qarşı etdiyi ibadətinin bir sir olaraq
qalmasına diqqət edər».
SƏLƏF İMAMLARININ ƏHLİ SÜNNƏ VƏL CƏMAAT
HAQQINDA SÖZLƏRİ
1. Əbu Bəkr əs-Siddiq - radıyallahu anhu
–
deyir ki: «Sünnə Allahın sağlam ipidir.
Onu tərk edən adam özü ilə Allah arasındakı ipi qoparır»
1727
.
2. İbn Ömər
- radıyallahu anhu
–
deyir ki: «Sünnəni tərk edən kafir olur»
1728
.
3. İbn Məsud - radıyallahu anhu
–
deyir ki: «Allah qullarının qəlblərinə baxdı.
Muhəmməd
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
in qəlbini qullarının qəlbləri arasında ən
xeyirli qəlb olduğunu gördü. Buna görə də onu özü üçün (bir Peyğəmbər) olaraq seçdi
və onu risalətlə göndərdi. Muhəmməd
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
in qəlbindən
sonra yenə də qullarının qəlblərinə baxdı, onun səhabələrinin qəlblərini qullarının
qəlbləri arasında ən xeyirli qəlblər olduğunu gördü. Buna görə də onları Peyğəmbərinə
dini uğrunda vuruşacaq yardımçılar etdi. Buna görə də müsəlmanların gözəl gördükləri
bir şey Allah dərgahında da gözəldir, pis gördükləri bir şey də Allah dərgahında da
pisdir»
1729
.
1725
Müslim.
1726
Buxari, Müslim.
1727
İbn Batta «Şərhu əl-İbanə»s 120.
1728
İbn Batta «Şərhu əl-İbanə».
1729
İmam Əhməd «Musnəd» 1/379, Əhməd Şakir səhih.