43
etməklə imtahan etdiyi zaman, nəfsi kiçilər, zəlil olar və Allahın onu
bağışlamasını umar.
5. Beləcə Allah quluna nəfsinin həqiqətini və onun çox xəta edən cahil
olduğunu göstərir. Nəfsində olan elm, saleh əməl və xeyir kimi bütün
gözəlliklərin Allahdan ona verildiyini öz nəfsindən gəlmədiyini ona
bildirir.
6. Bununla Allah qulunun günahlarını örtməklə nə qədər geniş bir elm
və kərəmə sahib olduğunu ortaya qoymuş olur. Çünki əgər Allah diləsəydi
günahlardan ötrü həmən qulunu cəzalandırar və qulların arasında onun
eyiblərini üzə çıxarar və beləcə onların arasında gözəl bir yaşayışı
olmazdı.
7. Qulun zülm və pislik etməsiylə bərabər onun tövbəsini qəbul edib
onu bağışlamasıyla Allah ona olan kərəmini və lütfünü göstərmiş olur.
8. Allahın qulun əleyhinə hüccətini qaldırması. Qula qarşı ən üstün
hüccət Allahındır. Əgər Allah ona əzab edərsə ədalətiylə və onun üzərində
olan haqqıyla ona əzab etmiş olur.
9. Öz əməlləri ilə öyünmək və özünü bəyənmək libasını quldan
çıxarmasıdır. Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: «Sizlər
günah etməsəydiniz, sizin haqqınızda bundan da pis bir şeydən qorxardım.
Özünü bəyənmək».
10. Padşahlardan başqasına əlverişli olmayan böyüklənmə libasını
quldan çıxardıb, zillət libasını ona geyindirməkdir.
11. Bununla Allah qulun qəlbində olan qulluq hislərini qorxu, haşiyə,
ağlamaq, titrəmək və peşman olmaq yolarıyla üzə çıxarmaqdadır.
12. Günah və müsibətlərə məruz qalmaqla qul Allahın neməti olan
lütfünü, onu qorumasının qiymətini bilir. Çünki daima xoş güzaran içində
yaşayan kimsə nə müsibətlərə məruz qalan kimsələrin çəkdikləri əzabları
bilə bilir, nə də xoş güzaranın qədrini bilə bilir.
13. Qul tövbə edib Rəbbinə döndüyü zaman Allah onu sevər və
mükafatlandırar. Allah onun bu tövbəsi səbəbilə ona olan sevgisini,
rizasını və mükafatını artırır. Əgər onun bu tövbəsi olmasaydı bunların
heç biri də olmazdı. Hər nə qədər başqa itaətlərlə başqa nəticələr ortaya
çıxarsa, ancaq bu xüsusi nəticə sadəcə tövbə ilə ortaya çıxar.
14. Qul etdiyi pislikləri və zülmləri müşahidə etdiyi zaman Allahın ona
verdiyi az nemətləri də belə çox görür. Çünki özü kimi pis bir adama bu
nemətlərin belə çox olduğunu düşünür. Eyni zamanda etdiyi çox olan
əməlləri də az görür. Çünki etmiş olduğu pislik və günahları silmək üçün
qat-qat əməlləri çoxaltmaq lazım olduğunu bilir. O, nə qədər çox olursa
44
olsun öz əməllərini az görür. Əgər bundan başqa günahların fayda və
hikməti olmasaydı bu yetərli olardı.
15. Artıq qul şeytanın hansı qapıdan ona hücum etdiyini və ona qarşı
hansı tədbirlərin görülməsini çox yaxşı bilməyə başlayır. Həm xəstəliyin,
həm də onun əlacını dadan həkim kimi.
16. Bəzən qulun qəlbində hiss etmədiyi gizli xəstəliklər də olur ki,
Lətif və Xabir olan Allah ona minnət edib, onun çox açıq bir günahı
etməsini təqdir edər. Bu günahı edən qul bu xəstəliyin acısını hiss edər və
Rəbbinə sığınaraq faydalı olan əlacı içər. Beləcə hiss etmədiyi o,
xəstəliklər də gedər.
17. Bəzən Allah günah etməsi səbəbilə qulun Allahdan uzaqlaşması və
onunla Rəbbi arasında bir pərdə olmasını ona daddırır ki, qəlbilə Allaha
yönəldiyi və Ona itaət etməkdə davam etdiyi zaman ki, nemət kamil
olsun, etdiyi günahdan sonra tövbə edib bütün qəlbilə Allaha yönələn bu
qulun hiss etdiyi ləzzət – çox susuz olan birinin dadlı və soyuq sudan və
ya şiddətli bir şəkildə qorxuya düşmüş birisinin əminliyə düşərkən
keçirdiyi hissləri, yaxud da çox uzun bir müddət sevgilisindən uzaq
düşmüş birinin sevdiyinə qovuşduğu zaman duyduğu ləzzət kimidir.
Şübhəsiz ki, Rəbbinin lütfü, yaxşılığı və ehsanı bütün bunlardan da
üstündür və ləzizidir. Rəblərini tanımaqdan və Onu sevməkdən üz
çevirənlərə vay olsun!
18. İnsan oğlunun təbiətində şəhvət, qəzəb və arzu duyğusu olmasıdır.
Əgər insanda bu hisslər olmasaydı insan deyil mələk olardı. Həmçinin də
insanın unutqan olmasıdır. Buna görə də günah etmək insan üçün təqdir
edilmişdir. Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm - buyurdu: «Bütün
Adəm övladı xəta edəndir. Xəta edənlərin ən xeyirlisi Allaha tövbə
edənlərdir»
111
. Onların imtahan olunmaları üçün günahların olması
labüddür. Yenə də doğrusunu bilən Allahdır.
19. Allah qulun etmiş olduğu yaxşı əməlləri görməsini ona unutdurur.
Onu günahlarıyla məşğul edir. Beləcə onun etmiş olduğu günahlar
davamlı olaraq gözlərinin önündə olur. Şübhəsiz ki, Allah bir qulu üçün
xeyir istədiyi zaman qulun gözəl əməllərini müşahidə etməsini onun
qəlbindən və onları söyləməsini dilindən çəkib alar. Onu günahlarını
müşahidə etməklə məşğul edər. Beləcə onun etmiş olduğu günahları o,
Cənnətə girənə qədər onun gözlərinin önündə edər. Buna görə də Sələflər
deyillər ki: «Bəzən qul bir günah edər və ondan ötrü də Cənnətə girər,
bəzən də gözəl əməl edər və ondan ötrü də atəşə girər. Bu necə olur? Deyə
soruşulduqda dedilər: «Qul bir günah edər və o günahı gözünün önündən
111
Tirmizi, İbn Məcə.