37
Şəkk yoxdur ki, insan üzərinə vacib olanı öyrənməlidir. Peyğəmbər
–
sallallahu aleyhi və səlləm
–
buyurdu: «Elm tələb etmək hər bir
müsəlmana fərzdir»
102
. Elm öyrəndiyin zaman üzərindən cahilliyi
qaldırmaq üçün səy göstərməlisən. Bu cahillik də Allahın Rəsuluna nazil
etdiyini öyrənməklə qaldırılır. Elmdə olan ixlas cahilliyi üzərindən
qaldıraraq Allahın bəsirətinə ibadət etməklə olur. Elm tələb edən
müsəlman, əməlinin şəriətə müvafiq olmasına həris olan insan mənfəətli
elmi öyrənir. Öz halını düzəldəcək elmi öyrənir. İlk öncədə fərz olan
elmlər vardır ki, onları öyrənməyə həris olmaq lazımdır.
Sənə ən yaxın olan nəfsindir və sən ən çox öz nəfsinlə müamilə
edirsən. İnsan öz nəfsi ilə necə rəftar etməlidir? Allah və Rəsulu
müsəlmana vacib olanı Quran və Sünnədə bəyan etmişdir. «And olsun
nəfsi yaradana, sonra da ona günahlarını və pis əməllərdən çəkinməsini
öyrədənə ki, nəfsini təmizləyən mütləq nicat tapacaqdır. Onu (günaha)
batıran isə əlbəttə ziyana uğrayacaqdır». (əş-Şəms 7-10). İnsan öz nəfsini
təmizləməlidir. Çünki nəfsin həm şərə, həm də xeyirə yönəlməsi vardır.
Əgər insan öz nəfsini təmizləmək üçün səy göstərərsə artıq o nəfs yaxşı
nəfs sayılar və o nəfsin sahibi də xoşbəxt olanlardan olar. Nəfsin
təmizliyi, xoşbəxtliyi ümumi bir işlə olur ki, o da nəfsin axirətə bağlan-
masıdır. Bu qürur diyarından uzaqlaşmasıdır. Nəfs bütün hallarda,
istəklərdə axirət diyarına bağlanmalıdır. İlk öncə insan nəfsi üçün axirət
diyarında yararlı olan bir şeyə baxmalıdır. Baxmalıdır ki, axirətdə nəfsi
üçün nə kimi yararlı şeylər varsa onları etməlidir. Əgər insan nəfsini axirət
diyarına bağlayarsa Cənnəti diləyərək, Cəhənnəmdən qorxaraq bu nəfs
Cənnətə aparan əməlləri görməyə səy göstərər və Cəhənnəmdən
uzaqlaşdıran əməlləri tərk etməyə səy göstərər. Nəfsin təmizlənməsi üçün
üç meyar vardır.
1. İnsan nəfsini, qəlbini islah etməklə təmizləyir. Qəlbində Tövhidi və
İxlası yerləşdirməklə. Qəlbdə ixlasın olması nəfsin təmizlənməsi üçün ən
əzəmətli şeylərdən biridir. Çünki insanın qəlbində müştərək sevgilər
vardır. Əgər insanın nəfsində Allah sevgisi ən ucadırsa nəfsin istəkləri də
Allahın istəyinə uyğun olacaqdır və qəlbində olan ixlas daha böyük
olacaqdır. Bununla da onun Allaha yönəlməsi günbəgün artacaqdır. İxlasa
tabe olur qəlb ibadətləri. Çünki qəlb ibadətlərinin əsası ixlasdır. Qəlbin
islahı da yalnız qəlbin Allahla olması ilə olur. Qəlbdə ən əzəmətli bir şey
Allah olmalıdır. Nəfsin islahı, düzəlməsi, təmizlənməsi ən uca
mətləblərdəndir. Allah və Rəsulu bəndə üçün ən sevimli bir şey olmalı-
dır. Bəndəni hərəkətə gətirən sevgidir. İbn Teymiyyə – rahmətullahi
102
əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3808.
38
aleyhi
–
deyir ki: «İnsanların hər bir işində onları hərəkətə gətirən
sevgidir. Əgər insan axirət diyarını sevərsə ona tərəf hərəkət edər. Əgər
dünyanı sevərsə onun üçün hərəkət edər». Hər bir şeyin kökü, əsası
məhəbbətdən irəli gəlir. İnsanın qəlbində olan məhəbbətin miqdarına,
əzəmətinə görə insan da sevdiyi şeyə yönəlməsi, hərəkəti yaranır. Əgər
Allah və Rəsulu insana hər bir şeydən sevimlidirsə insanın hərəkəti,
bədəni, əzaları Allaha itaətdə olacaqdır.
2. Bəndə Allahın əmrlərini yerinə yetirməli və qadağalarından
çəkinməlidir. Bəndə nəfsini itaətə yönəltməlidir. Bununla da nəfs
təmizlənir. Bəzi alimlər əmrləri tərk etməyin günahını qadağaları etməyin
günahından daha üstün görürlər, bəziləri isə əksinə fikirləşirlər. Lakin əsas
odur ki, bunların ikisində də nəfsin təmizlənməsi vardır. Bəzən insanların
çoxu nəfslərinə qarşı səhlənkar yanaşaraq fərzləri tərk edir, qadağaları
işləyirlər. Bundan sonra da onun nəfsində boğazdan keçməyən bir loxma
kimi çətinlik yaranır. Günahın ardıyca digər bir günah gəlir. Sələflər
deyirlər ki: «Əgər sən görsən ki, bir nəfər günah edir bil ki, onun bundan
başqa da günahları vardır. Əgər görsən ki, bir nəfər xeyirli işlər görür bil
ki, onun bundan başqa da xeyirli işləri vardır. Şəkk yoxdur ki, yaxşı əməl
özü ilə yaxşı əməl gətirir, pis əməlin ardınca isə digər bir pis əməl gəlir».
Sən bilməlisən ki, sənin malik olduğun ən qiymətli şey nəfsindir.
3. Bəndə öz nəfsini daima hesaba çəkməlidir və nəfsindən qafil,
bixəbər olmamalıdır. Bəndə nəfsindən qafil qalarsa nəfs istədiyini edər.
Əgər nəfsini tərk edərsə nəfs istədiyinə uyar və sonra arzular, xəyallar
içərisində olar. İnsan nəfsini pis şeylərdən çəkindirməli, nəfsini xeyirə və
Allaha itaətə yönəltməlidir.
13. Şeytan
–
Adəm
–
əleyhissəlam
–
dan günümüzə qədər insanlığın ən
azğın düşməni şeytandır. O, hər insanın ən amansız düşmənidir. Hər
ibadət, itaət və saleh əməllərə görə insanlara kin duyar. Şübhələrdən,
şəhvət və digər fitnə, fuhuş və bəlalardan doğan bütün günahları onlara
sevdirir. «O, sizə pis və murdar şeyləri görməyi və Allaha qarşı
bilmədiyiniz şeyləri deməyi əmr edir». (əl-Bəqərə 169). «Sən məni
azdırıb yoldan çıxartdığın üçün mən də sənin düz yolunun üstündə
oturub insanlara mane olacağam. Sonra onların qarşılarından və
arxalarından, sağlarından və sollarından gələcəyəm və Sən onların
əksəriyyətini şükr edən görməyəcəksən». (əl-Əraf 14-17). İbn Abbas
-
radıyallahu anhu
–
deyir ki: «Sonra onlara qarşılarından – onları axirətləri
haqqında şübhəyə salacağam, sonra onlara arxalarından gələcəyəm – yəni
onlara dünyanı çox sevməyə təşviq edəcəyəm, sağlarından gələcəyəm –
yəni dinlərində onları tərəddüdə salacağam (yaxşı əməllər tərəfdən),