2-mavzu. Personalni boshqarishda mehnat munosabatlari. (4soat) Reja

Anri Fayolning 
ham boshqaruv 
nazariyasini boyitishda munosib o‘rni bor. U ishlab chiqqan tamoyillar bugungi
baynalmilal 
menejment, 
xususan 
Yevropa 
mamlakatlari, 
AQSH va Yaponiya mamlakatlari uchun o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. 
A.Fayolning fikricha, mehnatni tashkil etishda quyidagi tamoyillarga amal 
qilish lozim: 
1.
Mehnat taqsimoti. 
1
Бернол Дж. Десмонд. Мир без войны. М.: Иностранная литература, 1960. – С. 241 – 242. 
2
Богданов А.А. Тектология (всеобщая организационная наука), Москва, 1989. – С. 30. 

---

Mehnat taqsimotining maqsadi bir xil kuch-g‘ayrat sarflagan holda ishlab 
chiqarish miqdori va sifatini oshirishdir. 
2.
Rahbariyat – majburiyatdir. 
Rahbariyat farmoyish beruvchi hamda bu farmoyishga bo‘ysun- diruvchi 
kuchdir. Rahbariyatni mas’uliyatsiz tasavvur etib bo‘lmaydi, ya’ni rahbarlik amal 
qiladigan hamma joyda mas’uliyat ham paydo bo‘ladi. 
3.
Intizom. 
Intizom – mohiyat jihatidan bo‘ysunish, o‘zini idora etish qobiliyati, korxona 
va uning xizmatchilari o‘rtasidagy bitimga muvofiq ko‘rsatiladigan tashqi hurmat 
belgilaridir. U yoki bu ijtimoiy tuzilmadagi intizomning ahvoli ko‘p jihatdan uning 
rahbarlari fazilatlariga bog‘liqdir. 
4.
Farmoyish berish birligi. 
U yoki bu ish yuzasidan xizmatchiga faqat bitta boshliq buyruq berishi 
mumkin. Ushbu qoidani mutlaq haqiqat, deb tan olib bo‘lmasligi sababli, uni 
tamoyillar qatoriga qo‘yish kerak. 
5.
Rahbarlik birligi. 
Ushbu tamoyilni bitta rahbar va yakka-yu yagona maqsadni ko‘zlovchi 
operatsiyalar uchun bitta dastur, deb ifodalash mumkin. 
6.
Xususiy manfaatlarni umumiy manfaatlarga bo‘ysundirish. Bu tamoyil 
korxonada ishchilar yoki xizmatchilar guruhi manfaatlari korxona manfaatlaridan 
yuqori qo‘yilishi mumkin emas, degan ma’noni anglatadi. Bu boshqaruvning eng 
mushkul muammolaridan biri hisoblanadi. 
7.
Personalni mukofotlash. 
Personalni mukofotlash bajarilgan ish uchun to‘lov hisoblanadi. Mukofot 
adolatli bo‘lishi va imkon darajasida personal va korxonani, ishga yollovchi va 
xizmatchini qanoatlantirishi lozim. 
8.
Markazlashtirish. 
Markazlashtirish boshqaruv tizimi hisoblanmaydi, u o‘z-o‘zicha yaxshi yoki 
yomon bo‘lishi mumkin emas. U rahbar qarashlari hamda shart-sharoitga qarab 
qabul qilinishi yoki rad etilishi mumkin. Biroq, markazlashtirish katta yoki kichik 
darajada hamisha mavjuddir. Gap korxona uchun eng maqbul bo‘lgan 
markazlashtirish darajasini topishda qolgan. 
9.
Mansab darajalari. 

---

Mansab darajalari quyi lavozimdan eng yuqori lavozimgacha bo‘lgan 
rahbarlik mansablari pillapoyasidir. 
10.
Tartib. 
Moddiy tartib-qoidasi hamma uchun ma’lum: har bir buyum uchun muayyan 
o‘rin va har bir buyum o‘z o‘rnida. Ijtimoiy tartib-qoidasi ham shunday: har bir 
shaxs uchun muayyan o‘rin va har bir shaxs o‘z o‘rnida. 
11.
Adolat. 
Personalni o‘z xizmat vazifalarini sidqidildan va sadoqat bilan ijro etishiga 
rag‘batlantirish uchun unga yaxshi munosabatda bo‘lish kerak. Adolat – yaxshi 
munosabat bilan huquq tartiboti yig‘indisidir. 
12.
Personal tarkibining doimiyligi. 
Personalning qo‘nimsizligi bir vaqtning o‘zida ishlar ahvoli qoniqarsiz 
ekanligining sababi va oqibatidir. Shunga qaramasdan, tarkibda o‘zgarishlar 
bo‘lishi muqarrar: personal yoshi, kasalligi, iste’foga chiqishi, vafoti ijtimoiy 
tuzilma tarkibini o‘zgartiradi. Ayrim xizmatchilar o‘z vazifalarini ijro etish 
qobiliyatini yo‘qotadilar, boshqa- lar esa zimmalariga yuksakroq mas’uliyat olishga 
qodir bo‘lmaydilar. 
Shunday qilib, boshqa tamoyillar kabi ishchi kuchi tarkibining doimiy 
bo‘lishi tamoyili ham o‘z chegaralariga ega. 
13.
Tashabbus. 
Tashabbus deb, reja tuzish va uni amalga oshirish imkoniyatiga aytiladi. 
Taklif va amalga oshirish erkinligi ham tashabbus kategoriyasiga taalluqlidir. 
14.
Personalning birlashishi. 
Personalni ayirish kerak emas. Biz uchun dushman kuchlarini ojizlashtirish 
uchun ularni bir-biridan uzish mahoratdir. Biroq korxonadagi o‘z kuchlaringizni 
uzish qo‘pol xatodir
1
. 
Menejmentni 
rivojlantirishda 
klassik 
davr 
hisoblangan, 
F.Teylor, 
G.Emerson, A.Fayol tomonidan ishlab chiqilgan boshqaruv tamoyillari XX 
asrning hech mubolag‘asiz eng muvaffaqiyatli tadbirkori hisoblangan amerikalik