21. yüzyılda pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede sosyal belediyecilik anlayışıyla yerel yönetimler sosyal politikada etkin rol almaktadır

3.3. Bakü belediyelerinin görevleri ve faaliyet alanları
2002 yılında referandumla yapılmış olan anayasa değişikliklerinin182 ve Belediyelerin Statüsü Hakkında Kanun‘un 4,5 v4 6. maddeleri gereğince belediyelere yüklenmiş olan görevleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. Genel olarak baktığımızda Azerbaycan‘da belediyelerin görevlerini üç ana başlıkta inceleyebiliriz.
— Yerel yolların yapılması ve bakımı,
— Cenaze törenlerinin yapılması ve mezarlıkların korunması,
— Tarihi ve kültürel yapıtların korunması,
— Enformasyon hizmetlerinin oluşturulması,
— Sosyal teminatı olmayan kimsesizlere, hastalara, yaşlılara ve kimsesiz çocuklara yardım etmesi,
— Okul, hastane, yaşayış ve diğer binaların onarımı
2. Yerel Ekonomik Kalkınma Programları
— Devletin gerçekleştirdiği ekonomik kalkınma programlarında yerel boyutta destek vermek,
— Ekonomik kalkınma programlarında merkezin dikkate almadığı ve yerel önemli ekonomik sorunları çözmek,
— Ekonomik kalkınma programları gerçekleştirilirken belediyeler, merkezi yönetim birimi olan icra hâkimiyetlerinin alacağı kararları sorgulamamalıdırlar.
1. Yerel Ekoloji Programlar
— Devletin gerçekleştirdiği yerel ekolojik programlara yerel boyutta destek vermek,
— Merkezin dikkate almadığı ve yerel ekolojik, yerel önem taşıyan ekolojik temizliğin sağlanmasında yerel halkı örgütlemek,
— Belediye sınırları içerisindeki alanın ekolojik ve çevre temizliğinde iştirak etmelidir,
— Komşu beledi yelerlerin gerçekleştirmiş olduğu ekolojik programlarda destek sağlamalı ve başka belediyelerle bir arada ekolojik programlar gerçekleştirmelidir.
— Ekolojik programlar gerçekleştirilirken belediyeler, merkezi yönetim birimi olan icra hâkimiyetlerinin alacağı kararları sorgulamamalıdırlar.
Görevlerin yerine getirilmesinde belediyelerin önemli sorunu teknik desteğin olmaması gösterile bilir.
Yukarıda sıraladığımız yasaların belediyelere vermiş olduğu görevlerin yerine getirilmesi sırasında sahip olduğu yetkiler şunlardır.
— Belediyeler, diğer belediyelerle beraber ve çıkarları doğrultusunda birlikler kura bilme yetkisine sahiptir.
— Belediyeler, belediye mülkiyetini geçici veya daimi gerçek ve tüzel kişilere kiraya verebilir.
— Belediyeler, belediye mülkiyetinin özelleştirilmesinin kural ve şartlarını belirleyebilir.
— Belediyeler, belediye topraklarından yararlanmanın şartını belirleyebilir.
— Belediyeler mal ve hizmet üretimi, yasalarla yasaklanmamış diğer faaliyetlerle uğraşmak için bağımsız iktisadi teşebbüsler oluşturabilir. Belediyeler bu teşebbüslerin organize ve lağıv edilmesi konularını çözüme kavuşturabilme yetkisine sahiptir. Ayrıca bu işletmelerin çalışma amaçlarını, şartlarını, üreteceklerin ürün ve hizmetlerin fiyatlarını belirler. Bundan başka belediyeler oluşturmuş oldukları tüzel kişiler ve işletmelerin yönetici ve işletmecilerini atar ve çalışma raporlarını alır inceler.
— Belediyeler kendi mali kaynaklarını kullanarak belediye sınırları içerisinde yeşilleştirme çalışmaları yapa bilir.
— Belediyeler kamu yararına yasayla belirlenmiş biçimde dış ekonomik faaliyetlerle uğraşabilir.
— Belediye sınırları içerisinde bulunan doğal kaynakların işletmecilerinden ücret tahsis etmek yetkisine maliktir.
— Belediyeler yasalarla belirlenmiş şartlarla belli amaçlar için bütçe dışı fonlar oluştura bilir.
— Belediyeler yasalara uygun olarak belediye piyangosu oynatabilir, kredi alabilir ve verebilir, belediye bankası ve diğer kredi kuruluşları oluşturabilir
— Belediyeler yerel vergi ve ödemeleri belirlemek, gelirleri toplamak ve harcamaları yapmak hususunda da yetkilidirler.
— Belediyeler gerçek ve tüzel kişilerden, uluslar arası kuruluş ve fonlardan mali yardımlar ve bağışlar alabilirler.
— Belediyelerin kamu kurum ve kuruluşlarına, siyasi partilere, sivil toplum kuruluşlarına, sendikalara belli konuda bilgi edinmek için başvuru hakkı vardır.
— Belediyelerin devlet bütçesinden pay ve yardım alma hakkı vardır.
— Belediyeler yasalarla kendilerine tanınmış hakların ihlali durumunda yargıya başvurma hakkını sahiptir.
Ayrıca Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının kararnameleri ve emirleri, Bakanlar Kurulu kararları da belediyelerin teşkilatlanması ve işletilmesi sırasında ortaya çıkan ilişkileri düzenler. İkinci grup, belediyeler tarafından kabul edilen normatif-yasal düzenlemelerden oluşmaktadır. Bunlar, yerel referandumlarda alınan kararları, belediyelerin yürütme veya karar alma (temsilci) organlarının yetkililerinin kararlarını içerir: örneğin, belediyeler tüzüğü, belediye organlarının yapısı, yerel bütçenin oluşturulması ve uygulanması, belediyelere ilişkin düzenlemeler. belediye mülkünün yönetimi, kararlar vb. belediyelerin yasal dayanağını oluşturan normatif-hukuki işlemlerdir. İkinci olarak, normatif hukuki işlemler hukuken kanunlar ve hukuki işlemler olarak ikiye ayrılır. Kanunlar Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi tarafından kabul edilir.Kanunlar sisteminde ana yer, diğer kanunların kabul edildiği Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasıdır. Kanuni işlemlerin kanunlardan daha az yasal gücü vardır. Bunlar, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının kararnamelerini, Bakanlar Kurulunun kararlarını, belediyelerin normatif yasal düzenlemelerini içerir.
Bütün bunlar Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına aykırı olmamalıdır. Üçüncüsü, normatif-hukuki eylemler, belediye yapısını düzenlemeye adanmış özel normatif-hukuki eylemlere ve belediyelerle ilgili ayrı normları içeren normatif-hukuki eylemlere ayrılır. Özel kanunlar arasında "Belediyelerin statüsü hakkında", "Belediye hizmeti hakkında", "Belediye arazisi hakkında", "AR kanunları" vb. sayılabilir. Belediye idare sisteminde ayrı ilişkileri düzenleyen normlar Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasında yansıtılmıştır. Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Kanunu, Azerbaycan Cumhuriyeti kanunları "Bütçe Sistemi Hakkında", "Toprak Reformları Hakkında" ve diğer belgeler.Ülkemizin ana kanunu, yerel halk tarafından kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası insanlar. oylama, belediye faaliyetlerini düzenleyen önemli bir belgedir.Anayasa'da, özellikle belediye alanına ayrılmış bir bölüm vardır.Bu bölümün ait olduğu IV. bölümde, beş madde (142-146). iş, belediyelerin görevleri, kararları ve bağımsızlığı Bu maddelerin ilkinde, yani "Yerel Özyönetim Teşkilatı" başlıklı 142. Maddesinde, yerel özyönetimin Azerbaycan'da bir organ olduğu belirtilmektedir. seçimlerle kurulan belediyeler tarafından belirlenir. Kanunun "Belediyelerin işlerinin düzenlenmesi" başlıklı 143. maddesinde, belediyelerin çalışmalarını toplantı, daimi ve diğer komisyonlar aracılığıyla yürüttüğü belirtilmektedir.
Bələdiyyələr demokratik bir təsisatdır, vətəndaş cəmiyyətinin bir formasıdır. Azərbaycanın demokratiya yolunda irəliləyən bir dövlət olduğunu nəzərə alsaq, müstəqil özünüidarəetmə strukturunun-bələdiyyələrin fəaliyyəti mütləq vacibdir. Ötən illər göstərdi ki, ölkəmizdə bələdiyyələrin fəaliyyəti üçün münbit şərait var. Bu, ilk növbədə, bələdiyyələrin fəaliyyətinin yüksək səviyyədə tənzimlənməsi istiqamətində qanunvericiliyin mövcudluğuna əsaslanır. Bu gün Azərbaycanda bələdiyyələrin fəaliyyəti üçün yüksək səviyyədə qanunvericilik mövcuddur. Son dövrlərdə bələdiyyələrin fəaliyyətində daha çox canlanma müşahidə olunur. Bu onunla əlaqədardır ki, bələdiyyə institutlarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılır. Artıq bələdiyyələrin formalaşdırılmasında və onların fəaliyyətində Avropa standartlarından, təcrübəsindən istifadə olunur. Bildiyiniz kimi, vaxtaşırı olaraq qanunvericilikdə edilən əlavə və dəyişikliklər də bu təkmilləşdirmənin əsas amillərindən sayıla bilər. Əslində, ilk seçkidə bələdiyyələrin yalnız təşkilatlanması və formalaşdırılması istiqamətində addımlar atılmışdı. (Kaynak: http://www.anl.az/)
Bələdiyyə qanunvericiliyi yaradılarkən belə bir müddəa vardı ki, vətəndaşların rəyindən asılı olaraq, hər bir yaşayış yerində bələdiyyələr yaradıla bilər. Bu səbəbdən o dövrdə 2757 bələdiyyə fəaliyyət göstərirdi. Amma kiçik bələdiyyələrin maddi-texniki bazasının olmaması səbəbilə onların fəaliyyəti qənaətbəxş sayıla bilməzdi. Onların kadr potensialı zəif idi, ödənişləri yığa bilmirdilər və s. problemlər var idi. O səbəbdən də bələdiyyələrin birləşdirilməsi zərurəti ortaya çıxdı. Bu çox düzgün proses idi. İnkişaf etmiş ölkələrin praktikasına əsaslanaraq belə bir addımın atılması bələdiyyələrin gələcək fəaliyyəti üçün bir stimul sayıla bilərdi. Bu baxımdan bələdiyyələrin birləşməsi ən vacib məsələlərdən biri sayıla bilər. 1000-dən artıq bələdiyyə birləşdi və bu gün ölkəmizdə 1718 bələdiyyə fəaliyyət göstərir. Bir mütəxəssis kimi deyə bilərəm ki, bu da çoxdur. Fikrimcə, birləşmə prosesi davam etməlidir və bunun əsasında daha nümunəvi bələdiyyələr yaradılmalıdır. Bununla yanaşı, bələdiyyələrə istiqamət verən, metodik yardım göstərə bilən hansısa bir qurum lazımdır. Düzdür, bu məqsədlərə xidmət edən şəhər, qəsəbə və kənd bələdiyyələrinin assosiasiyaları yaradıldı. Bu çox normal və qanunauyğun bir hal sayılmalıdır. Bütün ölkələrdə bu tip qurumlar fəaliyyət göstərir. Bu qurumların yaradılması bələdiyyələrin fəaliyyətinin əlaqələndirilməsinə yaxından kömək göstərir. Digər tərəfdən, bu assosiasiyalar beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsində, beynəlxalq təşkilatların toplantılarında iştirak etməkdə və bu təcrübəni yerli bələdiyyələrə çatdırmaqda mühüm rol oynayır. (Kaynak: http://www.anl.az/)
2009-cu ilin bələdiyyə seçkiləri daha canlı, daha demokratik keçdi. İlk növbədə, deyə bilərəm ki, bu seçkilərə gedərkən bu institutun artıq 10 yaşı var idi və müəyyən təcrübə əldə olunmuşdu. Bu dəfə kadrların seçilməsi, gənclərə və qadınlara üstünlük verilməsi son seçkilərin daha çox maraq kəsb etməsinə səbəb oldu. Bu gün Azərbaycan bələdiyyələrində qadınların və gənclərin təmsilçiliyi xeyli yüksəkdir. Son seçkilərdə mütəxəssislərin say faizi, ali savadlı insanların bələdiyyələrdə təmsilçiliyi artdı. 2010-cu ilə də bu keyfiyyətlə daxil olduq. Bu gün ölkəmizdə bələdiyyə institutunun inkişafını tənzimləyən 30-a yaxın qanun mövcuddur. Bununla yanaşı, bir sıra əsasnamələr var. Bu, həm ölkəmizin inkişafı, həm müasir dövrün tələbləri baxımından vacibdir. Dövlətimizin, insanların sosial vəziyyətinin günü-gündən yaxşılaşması bələdiyyələrin də fəaliyyətində özünü büruzə verir. Bu canlanma qanunvericilikdə də öz əksini tapmalıdır və bu baxımdan da bələdiyyələrin fəaliyyəti ilə bağlı qanunlara əlavə və dəyişikliklər edildi. İstər bələdiyyələrin hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsi, səlahiyyətləri ilə bağlı dəyişikliklərin edilməsi bu qanunlarda öz əksini tapır.
Bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarət qanunvericilikdə öz əksini tapır. Qeyd etmək lazımdır ki, bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarətin həyata keçirilməsi olduqca vacib bir şərtdir. Bu vəzifəni Ədliyyə Nazirliyi həyata keçirir. İnzibati nəzarət dedikdə bələdiyyələrin səlahiyyətlərinə müdaxilə nəzərdə tutulmur. Sadəcə, bələdiyyələrin qanunvericiliyə əməl etməsinə nəzarət prosesi həyata keçirilir. Bundan başqa, bələdiyyələrin qəbul etdiyi qərarların hüquqi baxımdan düzgün olub-olmamasının da öyrənilməsi də bu nəzarətə aiddir. Məsələn, torpaqların verilməsində, bələdiyyələrin sərəncamlarında qanunvericiliyə əməl olunması, o cümlədən, bələdiyyə maliyyəsinin xərclənməsi prosesində qanunun tələblərinə riayət olunması inzibati nəzarətin tərkibinə daxildir. Ona görə də, bu sahə ilə əlaqəli protokollar yerlərdə yoxlanılır, həmin sənədlərin bir surətini də Ədliyyə Nazirliyinin Bələdiyyələrlə İş Mərkəzinə göndərirlər. Digər tərəfdən, artıq regionlarda da bu mərkəzin filialları fəaliyyət göstərir. Bu mərkəzdə fəaliyyət göstərən hüquqşünaslar da bu qərarların verilməsinin hüquqi aspektini təşviq edirlər. (Kaynak: http://www.anl.az/)
Bələdiyyələrə inzibati nəzarəti həyata keçirən orqanın illik məruzəsi parlamentin Regional məsələlər komitəsində dinlənildi. Bu məruzədə bələdiyyələrin illik fəaliyyətinin bütün sahələri əhatə olunmayıb, sadəcə, Ədliyyə Nazirliyinə verilən səlahiyyətlər istiqamətində şərh olunub. Bu toplantıda millət vəkilləri də, mütəxəssislər də öz rəylərini bildirdilər. Bununla yanaşı, bələdiyyə assosiasiyalarının rəhbərləri də bu illik hesabatda iştirak edirdilər. Bəzi bələdiyyələrin də nümayəndələri dəvət olunmuşdu. İclasda bələdiyyələrdə əsassız yoxlamaların aparılması məsələsinə toxunuldu. Digər tərəfdən, bələdiyyələrin fəaliyyəti ilə bağlı maarifləndirmə işləri gücləndirilməlidir. Bələdiyyələrlə vətəndaşların münasibətlərinin tənzimlənməsi əsas diqqət mərkəzində olmalıdır. Digər tərəfdən, bələdiyyələrin problemləri ilə yaxından tanış olmaq lazımdır. Ölkəmizdə bələdiyyələrin inkişafına diqqət və qayğı göstərilir. Regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı qəbul olunan Dövlət Proqramlarının həyata keçirilməsində bələdiyyələrin də iştirakı var. Belə bir şəraitdə biz bələdiyyələrin inkişafına mane olan bir sıra problemlərdən yaxa qurtarmalıyıq. Bələdiyyə sağlam bir təşkilat olmalı, öz fəaliyyətini əhali ilə qarşılıqlı əlaqə müstəvisində qurmalı və bu prosesdə vətəndaşların iştirakının fəallığını təmin etməlidir. Vətəndaşlarımız da bələdiyyələrin inkişafında maraqlı olmalıdır, onların inkişafına maddi və mənəvi dəstəklərini göstərməlidirlər. Əks halda, bələdiyyələrin inkişafından danışmağa dəyməz. Çünki müəyyən vergilər, ödənişlər var ki, onlar vətəndaşlar tərəfindən verilir. Əgər vətəndaşlar bu vergiləri verməsə və qarşılığında da bələdiyyələrin maliyyə vəsaiti olmasa hansısa bir işin görülməsi problem olar. Fikrimcə, vətəndaşlar hər il öz bələdiyyələrinin hesabatlarını dinləməlidirlər. Bələdiyyələr də qanunvericiliyə uyğun olaraq hər 6 aydan bir öz seçiciləri qarşısında hesabat verməlidir. Bələdiyyələr də daim öz büdcəsini formalaşdırmalı, onu müzakirəyə çıxarmalı və prosesdə şəffaflıq təmin olunmalıdır. (Kaynak: http://www.anl.az/)
Bəzi insanlar var ki, bələdiyyələrin fəaliyyətinə kölgə salmaq istəyirlər, onların kimdənsə asılı bir qurum olduğunu iddia edirlər. Mən bu fikirlərlə razı deyiləm. Biz yerlərdə oluruq, vətəndaşlarla görüşürük, söhbətlər edirik. Bir mütəxəssis kimi mən deyə bilərəm ki, son illərdə Azərbaycan bələdiyyələri inkişaf yolundadır. Bələdiyyələr olduqca fəaldırlar. Bəzi bələdiyyələr, hətta yol çəkiblər, parklar salıblar.

4. İZMİRBÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ VE BAKÜ BELEDİYELERİNİN MEVZUAT VE PRATİK UYGULAMALARININ KARŞILAŞTIRILMASI