3 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti MİkroiQTİsadiyyat (Dərslik)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 İqtisadi nəzəriyyə və iqtisad elmində uzun illər boyu istehsal prosesində ayrı-ayrı amillərin rol, habelə əhəmiy- yəti haqqında mübahisələr getmişdir. Məsələn, klassik iq- tisadi nəzəriyyə nümayəndələri istehsal amilləri arasında əməyə müəyyən üstünlük verdikləri halda, marksistlər bu amili bir növ mütləqləşdirərək, əmtəələrin (xidmətlərin) yaradılmasında onun həlledici rolunu göstərmişlər. Müasir dövrdə də bu istiqamətdə mübahisə və fikir ayrılığının davam etməsinə baxmayaraq, təcrübədə bütün iqtisadçılar «üç amil» (torpaq, kapital, əmək) nəzəriyyə- sini qəbul edirlər. Eyni zamanda, «üç amil nəzəriyyəsinin» hüdudlarını genişləndirib, daha çox amillər (sahibkarlıq qabiliyyəti, elmi-texniki tərəqqi, informasiya, reklam, eko- logiya) irəli sürən mövqelər vardır. «İstehsalın üç amilli» nəzəriyyəsi, fransız iqtisadçısı J.B.Seyin (1767-1832) adı ilə bağlıdır. O, ilk dəfə öz əsər- lərində belə bir fikri aydın şəkildə əsaslandırmışdır ki, məhsulun dəyərinin (qiymətinin) formalaşmasında torpaq, əmək və kapital istehsal prosesinin bərabər hüquqlu amil- ləri kimi iştirak edirlər. İstehsal prosesinin bu üç amili birləşərək kəmiyyət və keyfiyyətcə yeni bir əmtəə (xidmət), deməli dəyər yara- dır. Məhz bu amillər isə müxtəlif adamlara, sahibkarlara, mülkiyyətçilərə məxsus olduğundan, həmin iş adamlarına müəyyən gəlir (qazanc, mənfəət) gətirməlidir. İstehsalın üç amillinin öz sahibinə gətirdiyi gəliri (əmək - əmək haqqı, kapital - faiz, torpaq - renta) aşağıda- kı kimi göstərmək olar: 152 Bu sxemdən aydın olur ki, istehsal amilləri istehsal prosesinin müstəqil və bərabər hüquqlu iştirakçılarıdır. Ona görə də, istehsal prosesinin sonunda hər bir amillin sahibi «ədalətlə» öz mənfəət payını alır. Aydındır ki, maddi nemətlər istehsal edilərkən və əhaliyə xidmətlər göstərilərkən insanın təbiətə təsiri heç də birmənalı olmur. İnsan öz istehsal fəaliyyəti ilə ətraf mühitə və son nəticə etibarilə cəmiyyətə, habelə onun üzv- lərinə zərər də gətirə bilər. Ona görə də müasir mərhələdə ətraf mühitin qorunması və ekologiya problemləri ciddi əhəmiyyət kəsb edir. b) Cəmiyyət həyatında baş verən fasiləsiz istehsal prosesi təcrübəsi sübut edir ki, müxtəlif təsərrüfat və xid- mət sahələrinin fəaliyyətini uğurla təmin etmək üçün, is- tehsal amillərinin ayrı-ayrı nisbətlərdə iştirakı tələb olu- nur. İstehsalın maddi-texniki bazası, texnologiya dəyişik- likləri, yeni material və xammal növlərinin tətbiqi, şübhə- siz istehsal amillərinin yeniləri, iqtisadi-sosial cəhətdən daha səmərəli variantları ilə əvəz olunmasını irəli sürür. Belə qarşılıqlı əvəz olunma prinsipi özünü kimyəvi məh- sullarda (dərmanlar, yuyucu tozlar, qablaşdırıcılar, tara materialları, kosmetika məmulatları); ərzaq məhsullarında (müxtəlif bitki və mal-qara yağları); yaşayış binaları tikin- tisində (taxta, daş, blok-beton), habelə yanacaq, metallur- giya, yüngül və yeyinti sənayesi sahələrində göstərir. İstehsal amillərinin qarşılıqlı surətdə bir-birini əvəz- Resurslar Təbii Maddi Maliyyə Əmək Amillər Torpaq Kapital İş qüvvəsi Gəlirlər Renta Mənfəət Faiz Əmək haqqı 153 ləməsini təkcə istehsalın tələbləri, alıcılarını dəyişkən zöv- qü ilə bağlamaq düzgün deyildir. Cəmiyyətin istehsal və istehlak xarakterli tələbatlarını tədricən genişlənib artma- sına baxmayaraq, bunların hazırlanması üçün lazım olan resursların, amillərin həcmi məhduddur. Bu qanunauyğun meyl istehsalçılardan ənənəvi re- surs və materiallardan istifadə etməklə yanaşı yeni, daha əlverişli xammal-materiallardan istifadə olunmasını irəli sürür. Təsadüfi deyildir ki, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məş- ğul olanlar və işgüzar biznes adamları elə materiallar, tex- nika, texnoloji rejimlər seçirlər ki, nadir və az tapılan, ha- belə nisbətən baha qiymətə başa gələn istehsal amillərin- dən imtina etsinlər, yaxud bunlardan az istifadə olunsun. Belə bir yol və istiqamətin seçilməsi, şübhəsiz zəruri is- tehsal xərclərinin azaldılmasına gətirib çıxaracaq, mövcud istehsal amillərindən müxtəlif variantlarda daha səmərəli istifadəni şərtləndirəcəkdir. Təsərrüfat təcrübəsində istehsal amillərindən istifadə edilməsinin tam, natamam, optimal, alternativ variant- ları seçilə bilər. İstehsal amillərindən necə istifadə məsələ- si bazarda formalaşmış tələb və təklifdən, resurs imkanla- rından, iş qüvvəsi peşəkarlığından, ixrac həcmindən, habe- lə digər şərtlərdən asılı surətdə həll oluna bilər. Aydındır ki, təsərrüfat həyatının müxtəlif sahələrində istehsal amillərinin bir-birini əvəzləməsi, müəyyən hədd daxilində mümkündür. Məsələn, eyni təyinatlı tikinti mate- rialları, yaxud ərzaq məhsulları, sürtgü yağları, çörək mə- mulatları bir-birini müəyyən həddə qədər əvəz edə bilər. Bu prinsip, insan əməyinə də aiddir. İnsanın iş qüv- vəsindən yalnız müəyyən həddə qədər faydalanmaq müm- kündür. Həmin həddən sonra iş rejimini daha optimal va- riantda aparmaq üçün insan əməyini texnika əvəz etmə- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|