3-mashg’ulot. Ommaviy qirg’in qurollari ta’siridan himoyalanish ishdan maqsad

O’tuvchi radiatsiya - gamma nurlar va neytronlar oqimidan tashkil topgan. Radiatsiya nurini manbai yadro aslahasi portlaganda ketadigan yadroviy reaksiya hamda yadrolarni radioaktiv parchalanishidan hosil bo’ladi. Radiatsiya omilining ta’sir vaqti 15-25 sekundni tashkil etadi. Bu omilni asosiy shikastlantiruvchi ta’siri - nurlantirish dozasi (D) hisoblanadi.
Nurlanish dozasi – bir birlik nurlanayotgan muhitni yutgan ionlantiruvchi nurlar enyergiyasi miqdoriga teng bo’lib, vakt/kg, rentgen va greylarda o’lchanadi. Radiatsiya omilining ta’siri ionlantirish xususiyatiga ega bo’lganligidan nurlanish kasalligini keltirib chiqaradi.
I-darajali nurlanish kasalligi 100-200 rad.nur olganda kuzatilib, bunda holsizlanish, og’ir bo’lib ketish, bosh aylanish, harorat ko’tarilish alomatlari kuzatiladi.
II-darajali nurlanish kasalligi 200-400 rad.nur olganda paydo bo’lib, bunda bosh og’rib, aylanadi, asab sistemalari buziladi, tez-tez qusish, ich ketish kuzatiladi va qondagi leykotsitlar miqdori 2 marta kamayib ketadi.
III-darajali nurlanish kasali 400-600 rad.nur olganda kuzatilib, bunda kuchli bosh og’rig’i, qusish, hushidan ketish, terilar qizarib, qondagi leykotsit, yeritrotsitlar miqdori kamayishi kuzatiladi. Bu holda o’z vaqtida tuzatish omillari bajarilganda inson 3-4 oydan keyingina tuzalishi mumkin.
IV-darajali nurlanish >600 rad. olganda sodir bo’lib, bunda kasallik juda og’ir ahvolda bo’lib, o’lim bilan yakunlanadi.
Nurlanish kasalligiga uchragan odamlarda infeksiyaga qarshilik ko’rsatish (immunitet) keskin kamayib, to’qimalarni kislorodga to’yinmaganligi hamda qonni ivimaslik xususiyatilari paydo bo’ladi.
Radiatsiya nurlaridan ishonchli saqlaydigan vosita - bu himoya inshootlari hisoblanadi. Himoya inshootlari - gamma nurlarini turli darajada susaytiradi, chunki ular turli xil materiallardan qurilgan bo’ladi. Eng ishonchli himoya inshooti - bu qo’rg’oshindan, temirdan, temir-betondan va hokazo materiallardan qurilgan boshpanadir.
Radioaktiv zararlanish. Yadro aslahaning bu ta’sir omili boshqa shikastlovchi omillari ichida alohida o’rin tutib, uning ta’sir doirasi nafaqat aslaha portlatilgan hudud, balki o’nlab, yuzlab uzoqlikdagi joylarni o’z ichiga oladi. Bu omil uzoq vaqt davomida katta hududni zararlab, insonlarga, hayvonot dunyosiga qattiq shikast yetkazadi. Radioaktiv zararlanishning manbai yadroviy portlovchi moddaning parchalangan qismlari, parchalanmagan yadroviy zaryadlar, aktivlangan tosh, tuproqlardan tashkil topgan bulut hisoblanadi. Bularning hammasi atmosferaga ko’tarilib, eng yuqori balandlikka etgandan so’ng turg’unlashadi va metereologik sharoitlarga qarab har xil uzoqlikka tarqalib yerga tushadi va o’sha yerdagi jamiki narsalarni zararlaydi.
Portlash bulutida 35 ta kimyoviy elementning 80 ga yaqin izotopi hosil bo’lib, yerga tushadi va ular ham o’z navbatida parchalanib boradi. Radioaktiv bulut shamol tezligi va yo’nalishiga qarab ellips ko’rinishida tarqalib yerga tushadi. Radioaktiv zarrachalarni yerga tushgan miqdoriga qarab nisbiy 4 ta zararlangan hududga ajratish mumkin: kuchsiz (A hudud), kuchli (B hudud), xavfli (V hudud) va juda xavfli (G hudud). Radioaktiv shikastlangan hududlar bir-biridan nurlanish dozalari qiymati bilan farqlanadi (2-rasm).