Feodal yer munosabatlari asta-sekin yo'q bo'la boshladi yoki dominant xo'jalik butunlay
3-MAVZU. O'RTA ASRLARDA YEVROPANING IQTISODIY RIVOJLANISHI
42
•
qul-servlar - shaxsan va yer qaramligida bo'lganlar;
•
litlar - o'rta holatdagilar - qaysidir feodalning homiyligida bo'lib, yer ulushidan
merosga qoldirish huquqi bilan foydalanu- vchilar.
Bunday farqlar asta-sekin yo'qola borib, dehqonlar bir xil qaram odamlarga aylana bordilar.
Ularning hammasi to'lov to'lab, feodalga tekin ishlab berishga majbur edilar.
Xo'jaliklar tabiiy bo'lib, hunarmandchilik mehnati dehqonchilik bilan birlashgan edi.
Mahsulotning deyarli hammasi votchinaning o'zida ishlatilar, har
zamonda ortiqcha mahsulot
sotilar va votchi- nada ishlab chiqarish mumkin bo'lmagan mahsulotlargina sotib olinar edi. Ammo
savdo - sotiq iqtisodiy hayotning umumiy dara- jasiga sezilarli ta'sir etmas edi.
XI asrda feodal-qaram dehqonchilikning shakllanishi tugallan- di. Sen'orlarga shaxsan va
yer qaramligida bo'lgan servlar asosiy qatlam bo'lib qoldilar. Dehqonlar villanlar deb atalmish,
shaxsan erkin, lekin yer va suv qaramligida bo'lgan kichik guruhi saqlanib qoldi.
IX-
XIII asrlar uchun ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va qishloq xo'jaligining
mahsuldorligini oshirishda yuksalish xususi- yatlidir. Yerga ishlov berish yaxshilandi. Uch dalalik
uslubi tarqaldi. Bo'sh yerlar va o'rmonlarni o'zlashtirish - ichki mustamlakalashti- rish keng
tarqaldi.
Ekin maydonlarining kengayishi va hosildorlikning ko'tarilishi mehnat unumdorligining
oshishiga hamda qo'shimcha mahsulot yaratilishiga olib keldi. Sen'orlar
uchun rentani dehqon
hosilin- ing bir qismi sifatida olish foydali bo'lib qoldi. Shuning uchun XII-XIII asrlarda ular tekin
ishlab berishni yo'q qilib, barcha do- menial yerlarni dehqonlarga foydalanish uchun tarqatib
berishni yo'lga qo'yishdi. Mahsulot rentasi tez orada pul rentasi bilan al- mashtirildi, chunki
fransuz qishloqlariga shaharlarning ta'siri to- bora kuchaya borardi.
Bozorga mahsulot yetkazib beruvchi asosiy ta'minotchi dehqon bo'lib qoldi. Bu bir qator
oqibatlarga olib keldi.
Feodallar dehqonlar ustidan sud
hukmronligini saqlab qol- gan, ammo dehqonlar erkin
odamlar, ya'ni villanlar sifatida qirol- lik sudiga murojat qila olardilar. Bundan tashqari salb
yurishlarda qatnashish, ham shaxsiy erkinlikka olib kelar edi. Dehqonlarning sinfiy kurashi, ham
katta ahamiyatga ega bo'ldi.
Dehqonlarning tabaqalanishi kuchaydi, Senzivani
3
garovga qo'yish yoki sotish mumkinligi
XIV-XV asrlarda o'ta qashshoqlash- gan dehqonlar qatlamining paydo bo'lishiga olib keldi
4
.
Qarzlarini to'lashga qurbi yetmaganligi uchun ular sen'orlarga yoki o'ziga to'q qo'shnilariga
yollanib ishlashga majbur bo'lardilar. Natijada yollanma dehqonlar qatlami paydo bo'ldi. Shu
davrning o'zida dehqon mulkchiligining yangi ko'rinishi yerni ijaraga olish, ko'proq chorvadorlik
ko'rinishida, shakllandi.
Hukmron sinfning ahvolida o'zgarishlar ro'y berdi - XIV asr- dan boshlab sen'orlar va
ularning vassallari orasidagi munosabat- larning asosiy shakli
shartli yer taqsimoti emas, balki
rentali feod bo'lib qoldi. Endi vassal o'z xizmati uchun aniq yer hududining o'rniga uning
rentasinigina olar edi.
Dostları ilə paylaş: