To‘rtinchidan, ma’lumotlarni aniqligi,
haqqoniyligi kuzatish uslubiga, uslubiy
masalalarning to‘g‘ri yechilishiga bog‘liq.
Beshinchidan, ma’lumotlarni aniqlik darajasiga ko‘rsatkichning sotsial
funksiyasi ta’sir etadi. Masalan, chaqaloqlar o‘limi darajasi haqidagi ma’lumotlar
noaniqligi bu voqealarni ataylab noto‘g‘ri hisobga olinishidan kelib chiqadi.
Chaqaloq tug‘ilganidan so‘ng bir oz o‘tganda o‘lib qolishini ko‘pincha o‘lik tug‘ildi
deb qayd qilinadi. O‘lik tug‘ilgan bola hodisalarini esa chala tug‘ilgan bola deb
hisobga oladilar. Jinoyatlar soni haqidagi ma’lumotlar ham ishonchsizlik tug‘diradi,
chunki ular tartibni saqlash va huquqiy tashkilotlar tomonidan qayd etilgan
jinoyatlarnigina aks ettiradi.
Ma’lumotlarni to‘liqligi, demak, kuzatish jarayonida hamma obyektlarni,
birliklarni qamrab olish, har biri haqida barcha ko‘zlangan ma’lumotlarni to‘plashdir.
O‘rganish uchun belgilangan obyektlarning ayrimlari kuzatishdan tushib qolsa,
yoki ayrim
belgi qayd qilinmay qolsa, ma’lumotlar ham to‘liq bo‘lmaydi va
ishonchsizlik tug‘diradi. Iqtisodiy nazariya va statistikada yashirin iqtisodiyot degan
tushuncha bor. U ma’lum maqsadni ko‘zlab iqtisodiy faoliyat natijalarini hisobdan
yashirish, faoliyatning o‘zini ham yashirincha amalga oshirishni anglatadi. Demak,
bu holda statistik kuzatish barcha ho‘jalik yurituvchi subyektlarni, hamma iqtisodiy
faoliyat turlari va birliklarini, ularning natijalarini qamrab olmaydi. Oqibatda
ma’lumotlar to‘liq bo‘lmaydi.
Shuning uchun makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni to‘liqligini ta’minlash
maqsadida statistika tashkilotlari kuzatish ma’lumotlarining kamini to‘ldirishga oid
baholash
ishlarini amalga oshiradi, ularni hisob to‘ldirmalarini baholash deb atash
mumkin.
Ayrim hodisalar haqidagi ma’lumotlar bir-birlari bilan taqqoslama, ya’ni vaqt,
joy, hudud va uslub jihatidan yagonaviylikka, tuzilish o‘xshashligiga ega bo‘lishi, bir
vaqtda va ma’lum makon chegarasida hamda yagona metodikada to‘planishi kerak.
Bundan tashqari, boshqa va oldin bajarilgan tekshirishlar bilan solishtirmaligi
ta’minlanishi lozim, aks holda hodisa dinamizmi haqida to‘g‘ri xulosa chiqarib
bo‘lmaydi.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
Iqtisodiy ma’lumotlarning taqqoslamaligini
ta’minlash uchun milliy
va xalqaro standartlarni
(andozalarni) ishlab chiqish va ularga to‘la amal qilish
muhim rol o‘ynaydi. Milliy standartlar mamlakat
miqyosida obyektlarni tasniflash, ko‘rsatkichlarni
tuzish va hisoblash, ma’lumotlarni qayd qilish
jarayonida rioya qilinishi zarur bo‘lgan talablar, tartib
qoidalar, kontseptsiyalar majmuasidir. Ular odatda
xalqaro standartlarga asoslanadi.
Xalqaro andozalar
deganda o‘rganilayotgan hodisalarni tasniflashda,
statistik ko‘rsatkichlarni tuzish va hisoblashda,
ma’lumotlarni qayd qilish va hisobga olish jarayonida
butun dunyo miqyosida yoki ma’lum mamlakatlar
birlashmasi chegarasida qo‘llash uchun tavsiya
etiladigan umumiy tartib qoidalar, talablar konsepsiyalar majmuasi tushuniladi.
Milliy standartlarga rioya qilish majburiydir. Xalqaro andozalar esa odatda tavsiyaviy
xarakterga ega, ammo ularni hisobga olinishi ustidan xalqaro tashkilotlar nazorat olib
boradi.
Dostları ilə paylaş: