Соатов
Н
.
М
. –
доктор
экономических
наук
,
профессор
,
Заслуженный
деятель
науки
Республики
Узбекистан
;
Тиллаходжаева
Г
.
Н
.
–
старший
преподаватель
.
Рецензенты
:
доктор
экономических
наук
,
Заслуженный
деятель
науки
Республики
Узбекистан
;
профессор
Абдуллаев
Ё
.
доктор
экономических
наук
,
Заслуженный
экономист
Республики
Узбекистан
;
профессор
Набиев
Х
.
Н
.
Под
общей
редакцией
академиков
Академии
Наук
Республики
Узбекистан
С
.
С
.
Гулямова
и
М
.
Шарифходжаева
.
Данный
учебник
является
вторым
,
существенно
переработанным
изданием
книги
“
Статистика
”,
опубликованной
в
2003
г
.
медицинским
издательством
имени
Абу
Али
ибн
Сина
(
Авиценны
)
в
соответствии
с
концепцией
создания
нового
поколения
учебников
,
отве
-
чающих
требованиям
жизни
.
Общий
объем
книги
сокращён
в
два
с
лишним
раза
за
счет
тщательного
редактиро
-
вания
текста
и
изъятия
материалов
общего
экономико
-
статистического
и
описательного
ха
-
рактера
.
Учебник
стал
более
содержательным
и
компактным
и
в
результате
применения
пе
-
редовых
педагогических
технологий
и
интерактивных
методов
обучения
.
Практически
все
разделы
изложены
с
использованием
средств
программированного
обучения
:
из
содержания
основных
понятий
и
категорий
статистической
дисциплины
сначала
выделены
составные
элементы
и
характерные
черты
каждого
из
них
,
которые
для
наглядности
представлены
в
форме
схем
,
чертежей
и
графиков
,
затем
они
подробно
объяснены
на
конкретных
примерах
.
В
учебнике
получили
также
свою
реализацию
принципы
проблемных
лекции
.
Книга
состоит
из
двух
частей
и
13
глав
.
Первая
часть
– “
Описательная
статистика
” –
посвящена
рассмотрению
предмета
и
метода
статистики
,
статистических
показателей
,
мето
-
дологии
статистического
наблюдения
,
представления
статистических
материалов
с
помощью
табличного
и
графического
метода
.
Во
второй
части
– “
Аналитической
статистике
” –
освя
-
щен
широкий
круг
вопросов
,
связанных
с
разработкой
статистеческих
классификации
и
группировок
,
построением
и
анализом
рядов
распределения
,
исчислением
средних
величин
и
порядковых
средних
вариационного
ряда
,
а
также
показателей
вариации
,
методологией
вы
-
борочного
исследования
,
корреляционно
-
регрессионным
анализом
,
методом
статистического
изучения
динамики
общественных
явлений
,
методологией
экономических
индексов
и
балан
-
сов
.
Учебник
предназначен
для
студентов
экономических
вузов
и
факультетов
.
Он
может
быть
использован
аспирантами
,
слушателями
курсов
повешения
квалификации
,
научными
и
практи
-
ческими
работниками
предприятий
и
организаций
.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
Authors:
Soatov N.M. – Doctor of Economic Sciences, Professor,
State Scientist in Uzbekistan;
Tillakhodjaeva G.N. – Senior Lecturer.
Reviewers:
Doctor of Economic Sciences,
State Scientist in Uzbekistan;
Professor Abdullaev Y.
Doctor of Economic Sciences,
State Economist in Uzbekistan
Professor Nabiyev Kh.N.
Under general editions of academicians of the Science Academy of the Republic of
Uzbekistan S.S. Gulyamov and M. Sharifkhodjaev
The given textbook is second, much advanced edition of the book "Statistics" published in
2003 by medical publishing house of a name Abu Ali ibn Sina (Avitsena) according to the concept
of creation of new generation of the textbooks, adequate life.
Total amount of the book is reduced in two from superfluous time at the expense of careful
editing of the text and withdrawal of materials of general economic-statistical and descriptive char-
acter. The textbook became more substantial and compact and as a result applications of advanced
pedagogical technologies and interactive methods of training. Practically all sections are stated with
use of means programming of training: from the contents of the basic concepts and categories of
statistical discipline components and characteristic features of each of them at first are allocated
which for presentation are submitted in the form of the circuits, drawings and diagrams, then they
are in detail explained on concrete examples. In the textbook have received also realization princi-
ples of problem lecture.
The book consists of two parts and 13 chapters. The first part - " Descriptive statistics " - is
devoted to consideration of a subject and method of statistics, statistical parameters, methodology
of statistical supervision, representation of statistical materials with the help of a tabulared and
graphic method. In the second part - " to Analytical statistics " - the wide circle of questions con-
nected to development statistics of classification and groupings, construction and analysis of num-
bers of distribution, calculation of average sizes and serial average variational number, and also pa-
rameters of a variation, methodology of selective research, correlation-regression by the analysis,
method of statistical study of dynamics of the public phenomena, methodology of economic indexes
and balances is consecrated.
The textbook is intended for the students of economic high schools and faculties. It can be
used by the post-graduate students, students of courses of improvement of qualification, scientific
and practical workers of the enterprises and organizations.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
KIRISH
O‘zbekiston iqtisodiyotini modernizatsiyalash, xususiy mulkning o‘rni va
ta’sirini kengaytirish, ishbilarmonlik va tadbirkorlik sohalari uchun barcha zarur
imkoniyatlarni yaratish va rag‘batlantirishni hozirgi vaqtda hayotning o‘zi taqozo
etmoqda.
Prezident I.A.Karimov bundan besh yil oldin respublika Oliy Majlisida qilgan
ma’ruzasida bu dolzarb masalalarni yechish uchun malakali kadrlar va mutaxassislar
yetishmasligi, tafakkurimizning oqsoqligi har qadamda to‘g‘onoq bo‘lib turishi
haqida eslatib o‘tgan edi.
Yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashni kengaytirish bilan bir vaqtda oliy
ta’lim tizimini tubdan yaxshilash, isloh qilish bugungi kunda eng muhim vazifalardan
biri bo‘lib qolmoqda. Bu esa, birinchi navbatda, oliy ta’lim yo‘nalishlari bo‘yicha
Davlat Talablarda ko‘zlangan fanlarning mazmuni va o‘quv dasturlarini xalqaro
andozalarga moslashtirib takomillashtirishni talab qiladi.
Zamon talablari darajasida yangi darsliklar avlodini yaratish konsepsiyasiga
muvofiq 2003 yilda Abu Ali ibn Sino nomli Tibbiyot nashriyoti tomonidan
“Statistika” darsligi chop etilgan edi. Ushbu kitob bu darslikni qayta ishlash
mahsulidir. Kuchli tahririy ishlar va ayrim ikkilamchi masalalarni chiqarib tashlash
natijasida darslikning umumiy hajmi ikki marotaba ixchamlashgan. Shu bilan birga
ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalaridan keng foydalanish hisobiga uning
mazmuni boyigan. Har bir mavzu masalalarini bayon etishda dasturlangan o‘quv
texnologiyasi tamoyillari qo‘llanilgan. Jumladan, asosiy ilmiy tushuncha va
kategoriyalar hamda nazariy masalalar mazmunini oydinlashtirish uchun dastlab ular
muhim mantiqiy tuzilmaviy elementlar va xarekterli jihatlariga ajratilib, sxema –
tarhlar, chizma va boshqa ko‘rgazmali shakllar orqali tasvirlangan. So‘ngra ular har
taraflama izohlanib, hayotiy misollar yordamida tushuntirib berilgan.
Ushbu nashrda ayrim mavzularga bag‘ishlangan bo‘limlar, masalan, statistika
predmeti va metodi, statistik kuzatish uslubiyati, dinamikani statistik o‘rganish
usullari, iqtisodiy indekslar va boshqalar muammoli ma’ruzalari tamoyili asosida
bayon etilgan. O‘rtacha miqdorlar va tuzilmaviy o‘rta ko‘rsatkichlar, variatsiya
ko‘rsatkichlari, ilmiy gipotezalarni statistik tekshirish, dispersion, korrelyatsion va
regression tahlil masalalari ko‘p hisoblash ishlari bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun
axborotlar texnologiyalaridan foydalanish zaruriyati va yo‘llariga e’tibor jalb
qilingan.
Har bir bob qo‘shimcha adabiyotlar ro‘yxati, qisqacha xulosalar, asosiy atama
va tushunchalar, mustaqil ishlash uchun savollar va topshiriqlar bilan yakunlangan.
Shu sababli ushbu darslik talabalar statistik bilimlarni o‘zlari o‘rganishni tashkil
etishda muhim qurol bo‘lib xizmat qila oladi degan umiddamiz.
Ta’kidlash joizki, sobiq sovet tuzumining boshlang‘ich davrlaridayoq,
statistikani markazlashgan totalitar boshqarish maqsadiga bo‘ysundirish, uning
samarali quroliga aylantirish niyatida rejali xo‘jalik sharoitida u o‘zining nazariy
asoslaridan ajralishi va statistika fani yo‘qolishi haqida «nazariya» to‘qilgan edi.
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
Natijada statistika xalq xo‘jaligi hisobining bir turi sifatidagina qaraldi, uning
nazariyasi esa ehtimollar nazariyasi bilan birlashtirilib, matematikaning tarkibiy
qismi deb talqin etila boshlandi.
Keyinchalik 50-yillarda yangi ijtimoiy fan sifatida statistika nazariyasi haqida
kurs yaratildi va matematik statistika bilan bir qatorda u oliy o‘quv yurtlari
rejalaridan o‘rin egalladi. Natijada statistika nazariyasi mustaqil ikkita o‘quv kurslari
bo‘lib qoldi. Afsuski, hanuzgacha bu masalaga ayonlik kiritilgani yo‘q, vaholanki
butun dunyoda yashnayotgan erkin bozor iqtisodiyoti mamlakatimizda ham bunyod
etilmoqda va u tovar ishlab chiqaruvchilar bilan iste’molchilar erkin harakati uchun
sharoit yaratmoqda, demak, tasodifiy jarayonlar hayotimizda kechmoqda.
Barcha bozor iqtisodiyoti rivojlangan va taraqqiy eta boshlagan mamlakatlarda,
ularning universitetlari va oliy maktablarida yagona statistika kursi o‘qitilib kelindi
va hozirgi kunda o‘qitilmoqda. Ko‘p yillar davomida sinovlardan o‘tgan mazkur boy
tajribani hisobga olib, universitet va institutlarimizda ham ularning yo‘nalishlaridan
qat’iy nazar, yagona statistika kursini o‘quv jarayonlarida qo‘llash maqsadga
muvofiq bo‘lar edi. Shu bilan birga oliy ta’limning iqtisodiy yo‘nalishlari bo‘yicha
talabalarda statistik tafakkur bunyod etish sohasida yurtimizda to‘plangan
tajribalardan voz kechish ham noto‘g‘ri bo‘ladi. Bunda statistika nazariyasi bilan bir
qatorda ijtimoiy-iqtisodiy statistika va tarmoq statistikalari o‘qitib kelinganligi
nazarda tutilmoqda. Bu statistika sohalariga xos masalalar ham yagona statistika
kursidan fan nazariyasi va uslubiyati bilan uzviy bog‘langan va izchil uyg‘unlashgan
holda yoritilishi lozim.
Moliya, buxgalteriya hisobi va auditdan tashqari barcha boshqa umumiqtisodiy
yo‘nalishlar va ixtisosliklar bo‘yicha bakalavr darajasida yuqori malakali iqtisodchi
mutaxassislar tayyorlash o‘quv rejalarida yagona «Statistika» kursi ko‘zlangan bo‘lib,
uning o‘quv dasturi esa yuqorida bayon etilgan mazmunda tuzilgan. Ana shu hujjatga
muvofiq ushbu darslik tayyorlandi. Unda Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida
ko‘p yillar davomida fanni o‘qitish jarayonida to‘plangan tajribalar umulashtirilgan.
Ushbu kitob kamchiliklardan xoli emasligini mualliflar oldindan e’tirof etib, uning
mazmuni bo‘yicha qilingan xolisona taklif va maslahatlarini bajonidil qabul qilishini
bildiradi va sezgir kitobxonlar o‘z fikrlarini quyidagi manzilgohga yozib yuboradilar
deb umid qiladi: Toshkent - 700181, Akmal Ikromov tumani, Ibragimov ko‘chasi,
98-uy.
Mualliflar
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
|