4-mavzu. Korxonaning asosiy fondlari va ishlab chiqarish quvvatlari Reja

Kf.t= Avi/Is, 
3
Abdukarimov I.T. va boshqalar Korxona iqtisodiy salohiyati tahlili. – T.: Iqtisodiyot va huquq 
dunyosi, 2003, – 256 б. 

---

bunda: 
Kf.t – xodimlarning asosiy vositalar bilan ta’minlanganligining koeffitsienti; 
Avi – asosiy ishlab chiqarish vositalari qiymati; 
Is – eng katta smenadagi ishchilar soni.
Tahlil qilish uchun 3-shakl moliyaviy hisobot va 1-T shakl statistik hisobotdan 
ma’lumotlar olinadi. 
2. Texnik ta’minlanganlik koeffitsienti (Kt.t) ishlab chiqarish uskunalari 
summasining (ya’ni asosiy vositalar aktiv qismining) eng katta smenadagi ishchilar soniga 
nisbati sifatida hisoblanadi va quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: 
 
Kt.t=I.us/Is, 
bunda: 
Kt.t – texnik ta’minlanganlik koeffitsienti; 
I.us – ishlab chiqarish uskunalari summasi. 
3. Mahsulotning fond sig’imi 1 so’m natija qo’rsatkichiga qancha asosiy vosita summasi 
to’g’ri kelishini ko’rsatadi va quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
Fc = Av./Q 
Fond sig’imi kapital qo’yilmalari (investitsiyalar)ni tejash yoki ko’paytirish bilan uzviy 
ravishda bog’liq bo’ladi. Masalan, mahsulot fond sig’imi pasayib, uning ishlab chiqarish hajmi 
doimiy yoki o’suvchi bo’lganda asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish sharoitlari 
yaxshilanadi, demak, kapital qo’yilmalarini tejash uchun imkoniyat tug’iladi. Uni topish uchun 
quyidagi formuladan foydalaniladi: 
E
k
 = Fc.o’z x Q 
Bu yerda: 
E
k
– kapital qo’yilmalarni tejash, so’m; 
Fc.o’z – hisobot yilida mahsulot fond sig’imining o’tgan yildagiga nisbatan o’zgarishi, 
so’m. 
4.3. Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish ko’rsatkichlari 
Bozor munosabatlari sharoitida korxonalarning asosiy vositalari bilan yetarli darajada 
ta’minlanganligini o’rganish bilan bir qatorda, ularning samaradorlik ko’rsatkichlarini o’rganish 
asosiy o’rinda turadi. CHunki, asosiy vositalar bilan yetarli darajada ta’minlangan bo’lsa-yu, 
lekin ulardan samarali foydalanmasak, u holda korxonaning samaradorligi pasayib ketadi.
Asosiy vositalarning samaradorlik kursatkichlari korxona xo’jalik faoliyatiga baho 
berishning muhim ko’rsatkichlaridan biri sifatida olinadi. 
Asosiy vositalardan (Av) foydalanish samaradorligi darajasidan umuman ishlab chiqarish 
samaradorligi kelib chiqadi. Asosiy vositalardan qanchalik ko’p foydalansa, shunchalik ko’p 
mahsulot chiqariladi, uning tannarxi arzonlashadi, mehnat samaradorligi, foyda va rentabellik 
yuqori bo’ladi. 
Asosiy vositalardan foydalanish samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkichlarga: Asosiy 
vositalar mahsuldorligi, Asosiy vositalar daromadliligi, Asosiy vositalar rentabelligi, mashina va 
uskunalar quvvatlaridan foydalanish koeffitsienti kiradi(4.3.1-jadval).