4-semestr O‘quv-uslubiy majmua toshkent – 2014

Ayiktovonkabilar sinfchasi (Ranunculidae). Ayiktovondoshlar (Ranunculaceae) oilasi
Bu oila vakillari nixoyatda keng tarqalgan bo’lib, 66 turkum va 2000 dan ortiq turga ega. O’zbyokiston xududida 20-ta turkum va 100-dan ortik turga ega. Barglari oddiy, gullari ikki jinsli, aktinomorf yoki zigomorf. Gulqo’rg‘oni oddiy yoki murakkab. Kosacha barglari asosan beshta. Changchi va urug‘chilari ko’p sonda (apokarp), mevasi ko’p urug‘li, ba’zan yong‘okcha yoki rezovor.
Bu oilaning ko’pchilik vakillari kuchli alьkaloidlarga ega, shuning uchun ham mollar iste’mol qilmaydi.
Parpi (Asonitum napellus) - yirik o’g o’simligi bo’lib, tuganaklari bilan gul shingillarida (guli siyoh rang - ko’k bo’lib, zigomorf) “akonit” nomli zaharli alьkaloid bo’ladi. Bu modda medisinada katta ahamiyatga ega. Parpining tuganaksimon ildizidan tayyorlanadigan ekstrakti nevralgiya, revmatizm va boshqa yurak xastaligi kasalliklarida ishlatiladi.
Shuningdek, sedana (Nigella) turkumi vakillari ning gullari aktinomorf, barglarining cheti tyokis yoki panjasimon kesilgan, bir yillik o’t o’simligi. Asosan O’rta Osiyo va Kavkazda o’sadi. Turkum 4 turga ega bo’lib, N. Satva xushbuy xidga ega. Madaniy holda ekiladi. Ozik – ovkat sanoatida keng ko’llaniladi.
Bu oilaning ko’pchilik turkum vakillari farmosevtika sanoatida katta ahamiyatga ega (Adonis, Aconitum…va boshqalar). Ba’zi vakillari ham shifobaxsh, ham bo’yoqbop, manzarali, yoqimli gul sifatida ko’plab ekiladi (isfaraklar, sedanalar kabi turkum vakillari). Ayiqtovon (Ranunculus) turkumi vakillari dala va tog‘ mintaqalarida, nam etarli bo’lgan joylarda, ba’zan begona o’t sifatida ham keng tarqalgan. Masalan, o’rmalovchi ayiqtovon, zaharli ayiqtovon, dala ayiqtovoni va boshqalar. O’zbekistoning janubiy xududlarida, yaylov mintaqasida Adonis turkistanica turi keng tarqalgan. Bu tur ham Adonis vernalis turi singali farmatsevtika sanoatida katta ahamiyatga ega.

3-ilova

БЛИЦ- ЎЙИН

№