6-mavzu: yarimo‘tkazgichlarda kontakt hodisalari yarimo‘tkazgich diodlar. Diodlar

dIФ dФ

bir necha mA/mm ni tashkil etadi va

fotodiod sezgirligi deb ataladi. Fotodiod turli o‘lchash qurilmalarida yorug‘lik oqimini qabul qilgich, hamda optik – tolali aloqa liniyalarida qo‘llaniladi.
Fotodiod rejimidan tashqari fotodiodning ventil (fotovoltaik) rejimi keng qo‘llaniladi. Bu rejimda fotodiod tashqi kuchlanish manbaiga ulanmasdan ishlaydi va quyosh energiyasini bevosita elektr signalga aylantirishga xizmat qiladi. Diod ventil rejimida nurlatilganda uning chiqishlarida ventil kuchlanish yuzaga keladi. Fotodiod bu holatda quyoshli aylantirgich deb ataladi. Bir biri bilan elektr jihatdan bog‘langan aylantirgich va batareyalar kosmik apparatlar va yer usti qurilmalaridagi REAlarni ta’minlash uchun elektr energiya manbai sifatida qo‘llanilishi mumkin.
Yorug‘lik diodi – bu elektr energiyasini nokogerent yorug‘lik nuriga aylantiradigan, bitta р-n o‘tishga ega bo‘lgan yarim o‘tkazgichli asbob. Yorug‘lik nuri elektron – kovak juftlarining rekombinatsiyasi natijasida yuzaga keladi. Rekombinatsiya, р-n o‘tish to‘g‘ri ulanganda kuzatiladi. Rekombinatsiya doim ham nurlatuvchi bo‘lavermaydi va to‘g‘ri zonali yarim o‘tkazgichlarda, jumladan galliy arsenidida sodir bo‘ladi. Bunday yarim o‘tkazgichlar spetsifik xona diagrammasiga ega bo‘ladilar.
Nurlanayotgan yorug‘lik to‘lqin uzunligi ^ kvant energiyasi bilan aniqlanadi. U esa
nurlanuvchi rekombinatsiyada yarim o‘tkazgichning ta’qiqlangan zona kengligiga deyarli teng bo‘ladi. Galliy arsenididan tayyorlangan yorug‘lik diodlari uchun ^ = 0,9-1,4 mkm. Qizil, sariq va yashil rang nurlatuvchi diodlar galliy fosfati, siyoxrang nurlatuvchi diodlar esa – kremniy karbidi asosida yasaladilar va x.z.
Yorug‘lik diodining energetik xarakteristikasi bo‘lib kvant chiqishi (effektivligi) hisoblanadi. U zanjir bo‘ylab o‘tayotgan har bir elektronga yorug‘lik diodi chiqishida qancha yorug‘lik kvanti mos kelishini ko‘rsatadi. Zamonaviy yorug‘lik diodlari uchun kvant chiqishi 0,01- 0,04 ni, ikki va uch yarim o‘tkazgichli birikmalardan yasalgan geteroo‘tishli yorug‘lik diodlarida esa ancha katta (0,3 gacha) bo‘ladi. Lekin doim birdan kichik bo‘ladi. Volt – amper xarakteristikasi oddiy diodniki kabi eksponensial bog‘liqlik bilan ifodalanadi. Yorug‘lik diodi 10^-7-10^-9 с. da qayta ulanadi, ya’ni yuqori tezlikda ishlovchi yorug‘lik manbai hisoblanadi.
Yorug‘lik diodlari optik aloqa liniyalari, indikator qurilmalar, optoparalar va x.z.larda qo‘llaniladi.
Optoelektron juftlik, yoki optopara, konstruktiv jihatdan optik muhitda bog‘langan yorug‘lik nurlatuvchi va foto qabul qilgichdan tashkil topgan. Yorug‘lik nurlatuvchi va foto qabul qilgich orasidagi to‘g‘ri optik aloqa barcha turdagi elektr aloqalarni bartaraf etadi.
Optronlar. Kirish elektr signali ta’sirida yorug‘lik diodi yorug‘lik nurlatadi, foto qabul qilgich (fotodiod, fotorezistor va x.z.) esa yorug‘lik ta’sirida tok generatsiyalaydi, 6.12-rasm.

a) b) v) g)
6.12-rasm. a - yorug‘lik diodi; b - fototranzistor; v - fototiristor; g - fotorezistor (fotodiod)
6.12-rasmda yorug‘lik diodi va fotodiod (a), fototranzistor (b), fototiristor (v), fotorezistor
(g) dan tashkil topgan optoparalar keltirilgan. Optoparalar raqamli va impuls qurilmalar, analog signallarni uzatish qurilmalari, yuqori voltli manbalarni kontaktsiz boshqarish avtomatik tizimlari va boshqalarda ajratuvchi element sifatida qo‘llaniladi.