7-kasapoglu-fatalism

Abdurrahman KASAPOĞLU 

 

 

 

Hikmet Yurdu Yıl:1, S.1, (Ocak-2008) ss.87-107 

 

89 

inancıdır.  Bu  öğreti  bireye  özgürce  seçme  ve  seçeneğini  belirleme  olanağı  tanı-

maz.  Bu  anlayışa  göre,  önceden  belirlenen  düzenlemeye  karşı  tedbir  almanın 

yararı yoktur.

4

 

Bilimsel bilgilerden yoksun bulunan insanlar, bütün olup bitenleri üstün 

bir  gücün  yönetimine  bağlayarak  fatalist  bir  anlayışa  ulaşmışlardır.  Bu  öğreti, 

insanların  doğal  ve  doğaüstü  güçler  karşısındaki  çaresizlik  duygularını  ifade 

eder.  İnsana  kaderin hükmettiği  inancı,  özellikle  ilkçağ  mitolojisinde  yaygınlaş-

mıştır.  İnsanın  kaderini  kontrol  eden  bir  çeşit  metafizik  gücün  var  olduğu  dü-

şüncesi, birçok Yunan efsanesinin merkezinde yer alır. Antikçağ Yunan Felsefesi 

fatalizmin  izlerini  taşır.  Örneğin,  Sofokles’in  Antigon’unda  toplumun  sesi  olan 

koro şöyle bağırır: İnsanlar alınlarına yazılmış olan felaketlerden asla kaçıp kur-

tulamazlar. Yine onun Oedipus epi Kolono adlı eserinde şu satırlara yer verilir: 

“İzlediğim yolu hiçbir şey bilmeden izledim. Eylemlerim mi? Onlara ben katlan-

dım, onları ben yapmadım.”

5

 

Khrysippos, yazgının, ezelden beri her şeyin bir başka şeyi izleyip, bu şe-

ye eşlik ettiği yok edilemez bir yatkınlık olduğunu belirtmiştir. Stoacılar, aman-

sız kaderin evreni yönettiğini, dönem dönem ortaya çıkan dünya savaşlarından 

sonra her  şeyin  üst  üste  yenilendiğini  söylemişlerdir.  İnsanın  doğadaki yasallık 

karşısında  herhangi  bir  değiştirici  güç  taşımadığına, erdemli  yaşamanın  doğayı 

sıkı  sıkıya  izlemekle  sağlanacağına  inanmışlardır.  Bıkıp  usanmaksızın  evrenin 

kanunlarına itaat etme ve kadere boyun eğme üzerinde durmuşlardır.

6

 

Stoacılar, erdemin akılla yani logos ile uyumlu yaşamak olduğunu söyler-

ler. Logos, evreni düzenleyen yasadır. Bu yasa Tanrı ya da kader olarak isimlen-

                                                 

4

  Ferit  Kam,  Dinî  Felsefî  Sohbetler,  Diyanet  işleri  Başkanlığı  Yayınları,  Ankara,  tsz.,  128-129;  Bedia  Akarsu, 

Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, tsz., 198; Cemal Yıldırım, Çağdaş Felsefe Sözlüğü, Bil-

gi Yayınevi, Ankara, 2000, 220. 

5

 Chris Horner, Emrys Westacott, Felsefe Aracılığıyla Düşünme, Çev. Ahmet Arslan, Phoenix Yayınevi, Anka-

ra, 2001, 2; M. Rosenthal, P. Yudin, Felsefe Sözlüğü, Çev. Aziz Çalışlar, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1972, 249; 

Orhan Hançerlioğlu,  Felsefe  Sözlüğü,  Remzi  Kitabevi, İstanbul, 1996,  458;  Afşar  Timuçin,  Felsefe  Sözlüğü, 

BDS Yayınları, İstanbul, 1994, 257. 

6

 Jean Brun, Stoa Felsefesi, Çev. Medar Atıcı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, 63; Eduard Zeller, Grek Felsefe-

si Tarihi, Çev. Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, İstanbul, 2001, 275; İvan Frolov ve Diğerleri, Felsefe Sözlüğü, 

Çev. Aziz Çalışlar, Cem Yayınevi, İstanbul, 1997, 252; Timuçin, 257. 

---

Kur’an Açısından Fatalism 

 

 

 

Hikmet Yurdu Yıl:1, S.1, (Ocak-2008) ss.87-107 

 

90

dirilir.  İnsanların  ruhlarının  evrenle  uyumlu  hale  gelmesi,  kendilerini  logos’a 

bırakmalarına bağlıdır.

7

 

Epiktetos’a göre, insan dramdaki aktöre benzer. Dünyayla ilgili bu dram-

da insan sadece bir oyuncudur. Oyuncunun, oynayacağı oyunu seçme, sahneye 

ve oyuna etkide bulunma imkânı yoktur. Tanrı ya da akıl ilkesi, her insanın ta-

rihsel süreç içerisinde oynayacağı rolü belirler. İnsan dünyada hiçbir etkide bu-

lunamayacağı şeyler karşısında kayıtsız kalmak durumundadır.

8

 

Spinoza’ya göre, insan Tanrının iradesiyle hareket etmektedir. Kadere ait 

yani  insanın  nasıl  hareket  etmesi  gerektiğiyle  ilgili  şeyler  Tanrının  ezeli  emrin-

den çıktığı için insan şu ya da bu kaderi beklemeyi, ona katlanmayı öğrenmeli-

dir. Eğer insan açık ve seçik olarak bu zorunluluğa tabi olduğunu anlarsa huzura 

kavuşacaktır.

9

  Ruhta asla mutlak manada hür irade yoktur. İnsan ruhu bir sebep 

tarafından  şunu  ya  da  bunu  istemeye  azmettirilmiştir.  İnsanın  gücü  tamamıyla 

sınırlanmış olduğu için, çevresinde olup bitenleri kontrolü altına alabilecek mut-

lak bir güce sahip değildir. O, sadece emrine tabi olduğu tabiatın bir parçasıdır.

10

 

Mutlak  determinizme inanan  Spinoza’ya  göre, her  şey  önceden  belirlen-

miştir.  Tanrı,  zorunlu  varlık  olmakla  birlikte,  zorunluluğa  uyarak  yaratır.  Bu 

zorunluluğun bilincinde olmak Tanrının hürriyeti sayılır. Evren Tanrıdan ibaret 

olduğu için, O, bir ve bütüncül oluşu açısından “Yaratıcı evrendir.” Sonsuz çok-

luk  olan  varlıklar  Tanrının  sıfatlarının  zorunlu  yansımaları  olarak  “Yaratılmış 

evrendir.”  O,  bunları  zorunlu  bir  şekilde  yaratmaktadır.  Spinoza’nın,  her  şeyi 

Tanrı  istemine  dayandıran  heptanrıcı  felsefesi,  tam  anlamıyla  yazgıcı  olup,  öz-

gürlüğü  yok  sayar.  Dünyada  mutlak  bir  zorunluluğun  hüküm  sürdüğünü  öne 

süren Spinoza’ya göre, insan mutlak bir nedensellikle belirlenen bu doğa düze-

ninin  ayrılmaz  bir  parçasıdır.  Onun  bakış  açısıyla,  hür  olmak  Tanrıya  özgü  bir 

nitelik iken, cebir altında bulunma yani hür olmama sonlu varlıklar içindir.

11

  

                                                 

7

 Gunnar Skirbekk, Nils Gilje, Felsefe Tarihi, Çev. Emrullah Akbaş, Şule Mutlu, Üniversite Kitabevi, İstanbul, 

tsz., 129. 

8

 Epiktetos, İçsel Huzur İyi Yaşamın Kapısını Açar, Çev. Cengiz Erengil, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2003, 28; 

Ahmet Cevizci, İlkçağ Felsefesi Tarihi, Asa Kitabevi, Bursa, 2000, 238. 

9

 Benedictus Baruch Spinoza, Etika, Çev. Hilmi Ziya Ülken, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, 2004, 127; Mustafa 

Kök, Nurettin Topçu’da Din Felsefesi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1995, 24-25. 

10

 Nurettin Topçu, İsyan Ahlâkı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1998, 37, 41. 

11

  Süleyman  Hayri  Bolay,  Felsefî  Doktrinler  ve  Terimler  Sözlüğü,  Akçağ  Yayınları,  Ankara,  1997,  504-505; 

Ahmet  Cevizci,  Onyedinci  Yüzyıl  Felsefesi  Tarihi,  Asa  Kitabevi,  Bursa,  2001,  145-146;  M.  Kazım  Arıcan, 

---