8- mavzu: ta'limning tashkiliy shakllari va metodlari asosiy savollar

Ta'limni tashkil etishning noan'anaviy shakllari

XX asr 70-yillari o'rtalarida milliy maktablarda o'quvchilarning mashg'ulotlarga qiziqishlarining pasayish xavfi aniqlandi. Muammoni bartaraf etish maqsadida nostandart darslarning tashkil etilishiga alohida e'tibor qaratildi. Nostandart dars an'anaviy tuzilishdagi improvizatsion o'quv mashg'ulotidir.
Pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish nostandart darslarning o'nlab turlari mavjudligini ko'rsatdi. Ular orasida “berilish” darsi, amaliy o'yinlar, matbuot konferentsiyalari, ijodiy hisobotlar, musobaqalar, KVN turidagi o'yinlar, tanlov, teatrlashtirilgan darslar, kompyuterli darslar, fantaziyalar, “sudlar”, haqiqatni izlash, “paradokslar”, auktsionlar, dialoglar
Ta'limning noan'anaviy shakllari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Kollektiv mehnat shakllaridan foydalanish;
Mavzuga qiziqish uyg'otish;
Mustaqil ishlash ko'nikma va malakalarini rivojlantirish;
Talabalar faoliyatini faollashtirish;
Darsga tayyorgarlik ko'rishda o'quvchilarning o'zlari qiziqarli materialni qidiradilar;
O'qituvchi va talabalar o'rtasida yangi munosabatlarni shakllantirish.
Maqsad noan'anaviy darslar: pedagogikaning asosiy qonuni - ta'lim faoliyati to'g'risidagi qonunni amalga oshirishga olib keladigan yangi uslublar, shakllar, usullar va o'qitish vositalarini ishlab chiqish.
Asosiy vazifalar har bir dars, shu jumladan nostandart: umumiy madaniy rivojlanish; shaxsiy rivojlanish; talabalarning bilim motivlari, tashabbusi va qiziqishlarini rivojlantirish; o'rganish qobiliyatini shakllantirish; kommunikativ kompetentsiyani rivojlantirish
Noan'anaviy darsning belgilari
Yangi joyning elementlarini olib yuradi.
Dasturiy bo'lmagan materiallardan foydalaniladi.
Tashkil etilganjamoaviy faoliyat individual ish bilan birlashtirilgan.
Darsni tashkil etishda turli kasb egalari jalb etilgan.
Talabalarning hissiy yuksalishiga ofis dizayni, AKTdan foydalanish orqali erishiladi.
Ijodiy topshiriqlar bajarilmoqda.
O'z-o'zini tahlil qilish darsga tayyorgarlik ko'rish davrida, darsda va undan keyin amalga oshiriladi.
Darsni tayyorlash uchun talabalarning vaqtinchalik tashabbuskor guruhi tuziladi.
Dars oldindan rejalashtirilgan.
Ta'limning noan'anaviy shakllaridan foydalanishda ota-onalarning ta'lim jarayonida ishtirok etishi bir xil darajada muhimdir. Tajriba shuni ko'rsatadiki, agar ota-onalar o'quvchilarning o'quv faoliyatini tashkil etishda ishtirok etsa, bolalarning bilim faolligi va qiziqishi sezilarli darajada oshadi. O'qituvchi uchun ota-onalar va bolalarning birgalikdagi faoliyatini tashkil etish muhimdir. Bolalarga ota-onalari va buvilaridan ma'lumot olish bilan bog'liq uy vazifasi taklif qilinishi mumkin.
An'anaviy bo'lmagan darslar eng yaxshi yakuniy dars sifatida amalga oshiriladi. Darsni muvaffaqiyatli tayyorlash uchun o‘qituvchi mavzu va metodikani yaxshi bilishi, o‘z ishida ijodiy bo‘lishi kerak. Asarga qiziqish darsning an'anaviy xususiyatini yo‘qotib, fikrni jonlantiradigan g‘ayrioddiy shaklda ham yuzaga keladi. Darsning noan'anaviy shakllari o'z ijodiy qobiliyatlari va shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish, bilimlarning rolini baholash va amaliyotda qo'llanilishini ko'rish, turli fanlar o'rtasidagi munosabatlarni his qilish imkoniyatidir. .
Ammo nostandart darslarni tanlashda o'lchov kerak. Talabalar g'ayrioddiy ishlash usullariga o'rganadilar, qiziqishlari yo'qoladi. Noan'anaviy darslarning umumiy tizimdagi o'rnini o'qituvchining o'zi aniq vaziyatga, material mazmuni shartlariga va o'qituvchining individual xususiyatlariga qarab belgilashi kerak.

2. 
   “Ta'lim metodlari” tushunchasining mohiyati
   

Ta'lim metodlari muayyan pedagogik jarayondan ko'zda tutilgan maqsadlarga erishish uchun bajarish lozim bo'lgan vazifalarii amalga oshirishda qo'llaniladigan turli-tuman ish usullari va shakllarini o'z ichiga oladi.
Bu ishlarni amalga oshirishning shakllangan va amaliyotda qo'llanilayotgan har turli usullari va shakllari asosida ko'plab ta'lim metodlari hosil bo'lgan va bu jarayon davom etmoqda.
Muayyan ta'lim-tarbiyaviy maqsadga qaratilgan biror harakatni amalga oshirish yo'li, usuli yoki ko'rinishidan iborat bo'lib shakllangan faoliyat shu maqsadga erishishga xizmat qiluvchi o'ziga xos ta'lim metodini hosil qiladi.
Bunda harakatni amalga oshirish yo'li deb bajarilishi talab qilinayotgan faoliyat uchun qo'llash mumkin bo'lgan bir nechta yo'llardan oldindan ko'zda tutilgan maqsadga muvofiq ravishda tanlangan yo'lni aytiladi. Masalan, savod o'rgatish yo'llari: oilada o'rgatish, maktabda o'rgatish, maktabgacha ta'lim muassasasida o'rgatish, o'qituvchi yordamida o'rgatish, kitoblar, kompyuter, ko'rgazma qurollar va boshqalar vositasida o'rgatish. Shunga o'xshash sanoqni, arifmetik amallarni o'rgatishda ham yuqoridagiga o'xshash yo'llardan foydalanish mumkin. Shu yo'llardan foydalaщb harakatni amalga oshirishda har turli metodlarni qo'llaniladi.
Masalan, savod o'rgatish maqsadida yuqorida aytilgan yo'llardan istalgani tanlangandan keyin, shu har bir yo'l uchun maqsadga muvofiq deb hisoblangan metodlarni qo'llaniladi. Bular, oilada, maktabgacha ta'lim muassasasida, maktabda savod o'rgatishni amalga oshirishda o'qituvchinnng, tarbiyachining qo'llaydigan ish usullarini; kompyuter, kitob va boshqa ta'lim- tarbiya vositalarini belgilangan maqsadga muvofiq qo'llash metodlarini o'z ichiga oladi. Shunga o'xshash sanoqni, arifmetik amallarni o'rgatish yuzasidan ham tanlangan har bir yo'l o'ziga xos metodlarni qo'llashni nazarda tutadi. Demak har bir harakat ma'lum yo'lda va shunga muvofiq metodda amalga oshiriladi.
Biror metodni qo'llaщdagi harakatni amalga oshirish ko'rinishi deb shu harakatni batafsil tasvirlovchi ko'rinishga aytiladi. Bunda harakatning kuzatiladigan o'zgarishlari, vaziyatlari, tezligi va uning ortishi yoki sekinlashuvi, to'xtashlari, bir nechta harakatlarning bir vaqtdaligi yoki ularning vaqt oraliqlari, harakatlar natijasi, amaliy ishlar bajarish mashulotlarida esa, ishlov berilayotgan shakllar, fazoviy xolatlar, ranglar, qattiq-yumshoqlik, sirtlarning tekisligi yoki adir-budurligi o'zgarishlari va boshqa kuzatish mumkin bo'lgan turli harakat ko'rinishlari nazarda tutiladi.

Inson faoliyatining barcha sohalarida tegishli metodlardan foydalaniladi. Bu metodlarning eng umumiy belgisini hisobga olgan holda ularni borliqni amaliy yoki nazariy o'zlashtirish operastiyalarining yoki yo'llarining yiindisi deyish mumkin. Ushbu qo'llanmada metod tushunchasini ta'lim-tarbiya jarayoni bilan boliq jihatlardan ko'rib chiqiladi. Shunga muvofiq ta'lim metodlari bilan boliq eng asosiy tushunchalarning izohlarini ko'rib chiqamiz.