8-ma’ruza mavzu. Pnevmoavtomatlashtirish tizimlarini tuzilishi. Reja

Boyl-Mariott qonuni — gaz bosimi bilan hajmi orasidagi bog‗lanishni
ifodalaydigan qonun; ideal gazning muayyan massasi uchun о‗zgarmas trazda gaz
bosimining u egallagan hajmga kо‗paytmasi о‗zgarmasligini ifodalaydi. Boyl-Mariott
qonuni ideal gazlarga tatbiq qilinadi, real gazlar bu qonunga qisman bо‗ysunadi.
Biroq uy harorati va normal bosimga yaqin sharoitda kо‗pchilik gazlar Boyl-mariott
qonuniga bо‗ysunadi, yuqori bosimda esa bu qonundan chetga chiqadi. Boyl-Mariott
qonunini 1662 yilda R. Boyl va undan mustaqil ravishda 1676 yilda
E. Mariott topgan.
p1
*
V1 =.....= const
p1
*
V1 = r2
*
V2

Gey-Lyussak 
qonuni—gazlarning issiqlikdan
kengayish qonuni:
asosiy gaz qonunlaridan biri; unga kо‗ra о‗zgarmas bosimda gaz massasining hajmi
harorat о‗zgarishi bilan chiziqli о‗zgara boradi:
R1/ R2 = T1/T2
V=V
0
(l+at);
bu yerda: V
0
va V, gazning boshlang‗ich va oxirgi haroratlardagi hajmlari, t—shu
haroratlar farqi, a—о‗zgarmas bosimda gaz hajmining kengayish koeffitsiyenti,
barcha gazlar uchun 1/273,15 K ga teng.
Gey-lyussak qonuni ideal gazlar uchungina tо‗g‗ri. 1802 yilda J. L. Gey-Lyussak
aniqlagan.
Sharl qonuni—berilgan massali gaz bosimi, uning hajmi о‗zgarmas bо‗lganda,
temperaturaga bog‗liq ravishda tо‗g‗ri chiziq bо‗yicha о‗zgaradi:
m = const, V = const
R = Ro(1+

t),
Pnevmatik qurilmalar. Loyihalash va tanlash. 
Pnevmatik tizimni loyihalash jarayoni bir necha bosqichlardan iborat. Yaxshi
natijalarga erishish uchun batafsil hujjatlarni tuzish muhimdir. Shu bilan birga,
barcha amaldagi normalar va belgilanishlar hisobga olinishi kerak. Pnevmatik tizim
uchun loyiha hujjatlari quyidagilarni о‗z ichiga olishi kerak:
-"kо‗chirish - qadam" diagrammasi yoki "harakat-vaqt" diagrammasi;
-pritsipial sxema;
-tizimning ishlash tavsifi;
-tizimning barcha elementlari uchun texnik ma‘lumotlar.
Bundan tashqari, quyidagi hujjatlar ilova qilinishi mumkin:
-tizim elementlarining spetsifikatsiyasi yoki rо‗yxati;
-tizim texnik va muammo bartaraf qilish haqida ma‘lumot;
-ehtiyot qismlar yoki ishdan chiqqan qismlar rо‗yxati.
Tizimning prinsipial sxemalarini ishlab chiqishda asosan ikkita usul qо‗llaniladi:
- "intuitiv" loyihalash usullari;
-muayyan algoritm bо‗yicha tizimli loyihalash usullari.

---

---

56
Agar birinchi holatda ishlab chiquvchi katta tajriba va yaxshi ituitsiyaga,

shuningdek, vaqtni sezilarli darajada sarflashi kerak bо‗lsa, ikkinchi usuldan
foydalanganda, tegishli nazariy bilim darajasiga ega bо‗lgan ma‘lum bir operatsiyalar
ketma-ketligini bajarish talab etiladi. Prinsipial sxemalarni har qanday ishlab
chiqishning maqsadi ishlayotgan tizimning belgilangan funksiyalarni bajarishini
ta‘minlashdir. Yechimni tanlashda yuqori ishonchlilik va texnik xizmat kо‗rsatish
qulayligi, hatto yuqori moddiy xarajatlar hisobiga ham afzallik beriladi.
Bunga
prinsipial sxemalarning tizimli rivojlanishi yordam beradi. Biroq, aksariyat hollarda,
tizimli usullar bilan loyihalangan tizimlar "intuitiv" usul yordamida loyihalangan
tizimga qaraganda kо‗proq elementlarga ega bо‗ladi.
Odatda, elementlar bazasi uchun qilingan qо‗shimcha xarajatlar tezda loyihalash
vaqtini qisqartirish va keyinchalik tizimga texnik xizmat kо‗rsatish xarajatlarini
kamaytirish orqali qoplanadi. Umuman olganda, layihlash va, ayniqsa, sxemani
soddalashtirishga sarflangan vaqt tizimni yaratishga sarflangan umumiy vaqtga mos
kelishiga ishonch hosil bо‗lishi kerak.
Qaysi usul qо‗llanilishidan va tizim qaysi element bazasida amalga
oshirilishidan qat‘i nazar, uni ishlab chiquvchi qurilma haqida, uning ishlash prinsipi
va ishlatilgan elementlarning xarakteristikalari tо‗g‗risida fundamental bilimlarga
ega bо‗lish kerak.