İxtisasın üçüncü əlamətinə müvafıq oiaraq sahə, ərazi və sahə-
lərarası ASİ ayırd edirlər.
Sahə AİS sənaye və aqrosənaye kompleksləri sahəsində, tikinti-
də, nəqliyyatda fəaliyyət göstərir. Bu sistemlər müvafıq idarələrin
idarəetmə aparatınm informasiya xidmətinin məsələlorin həll edir.
Ərazi AİS inzibati-ərazi rayonlan üçün nəzərdə tutulub. Ərazi
sistemlərinin fəaliyyəti bölgədə idarəetmə funksiyalannın keyfıy-
yətli yerinə yetirilməsınə, hesabatın formalaşmasına, ycrli dövlət və
təsərrüfat orqanlanna operativ məlumatlann verilməsinə yönəlib.
Sahələrarası AİS milli iqtisadiyyatın ıdarəetmənin funksiorıal
orqanlarımn (bank, maliyyə, təchizat, statistik və s.) ixtısaslaşdı-
rılmış sistemləridir. Öz tərkibində güclü hesablama kompleksinə
malik olaraq sahələrarası çoxsəviyyəli AİS ıqtisadi və təserrüfat
proqnozlarınm, dövlət büdcəsinin emalını təmin edir, bütün tə-
sərrüfat bəndlərinin fəaliyyətinin nəticələrinin nəzarətini vo tən-
zimlənməsini həyata keçirir.
İqtisadi və idarəetmə fəaliyyəti sahəsində müasir informasiya-
laşma inkişafı təşkilati, texniki və texnoloji problemlərin həllində
vahid yanaşma tələb edir. AİS yaradılmasının ve foaliyyətinin
nəticələrini və informasiyalaşma proseslərini təyin edən əsas
amıllər aşağıdakılardır:
❖ insan-mütəxəssisin informasiyanın emalımn avtomatlaşdt-
nlması və ıdarəetmə qərarlarımn qəbulu sistemində aktıv
iştirakı;
❖ biznesin növlərindən biri kimi informasiya fealiyyotinin in-
terpretasiyası;
❖ elmi əsaslanmış proqram-texniki, texnoloji platformanın ol-
ması;
❖ istehlakçıların təiəblərinə müvafıq olaraq infonnasiyalaşma
sahəsində elmi və tətbiqi işlərin yaradılması vo tətbiqi;
❖ təşkılati-funksional qarşılıqlı təsiri şərtlərinin formalaşması
və onun riyazi, model, sistem və proqram təminatı;
❖ təqdim olunan effektilik meyarlannı nəzərə alaraq idarəetmə
sahəsiııdə konkret praktiki məsələlərin qoyuluşu və həlli;
Belə bir veziyyət fordı EHM (FEIIM) və digər kompakt və
nisbətən ucuz hcsablama texnikası vasıtələrinin (HTV) sürətli ya-
yılması hesabına mümküıı olmuşdur. Kompüterlərdən əlavə
AİS-in texniki vasitələrinə rabıtə (telekommunikaslya) vasitələrı
və orqtexnika (telefon, faks, və s.) aiddir.
Fərdi EHM şəbəkələrə birləşdirmək imkanı yaratmışdır, bu da
istehlakçıya istehsalat, iqtisadi və maliyyə vəziyyətlərinin opera-
tiv təhlilinin keçirilməsi üçün keyfıyyətcə yeni şoraitlər yaradır.
Texniki qərarların bütün vacibliyinə və AİS unıkallığına bax-
mayaraq iştirakçıların hazırladığı intellektual məhsullar vacibdir.
Bu zaman sistemlərin fəaliyyətinin uzunmüddətli və sabit həyata
keçirilməsi üçün ən vacib, bəzən isə ən həlledici qorar istehlakçı-
lar üçün ASİ sənədlərinin istisman üzrə təlimatlar.
13.3.
Avtomatlaşdırlımış informasiya
texnologiyaları, onların inkişafı və təsnifi
İqtisadiyyatın idarəedilməsində informasiya sistemlərinin ya-
radılması və fəaliyyət informasiya texnologiyasının - AİS əsas
tərkib hissəsinin inkişafı ılə sıx əlaqədardır.
Avtomatlaşdınlmış informasiya texnologiyası (AİT) istifadə
olunan hcsablama texnikası və rabitəsı inkişaf etmiş proqram to-
minatının tətbiqi bazasında informasiyanın yığılması, qeydiyyatı,
ötürülməsi, axtarışı, etnalı və müdafıəsi əməliyyatlarının reallaş-
ması üsullanmn və vasıtələrinin birliyinin idarəetmə məsələləri-
nin həlli üçün təşkıl olunmuş sistemdir.
Bazar münasibətləri şəraitində artan tələbat və infomıasıya
xidmətləri ona səbəb olmuşdur ki, informasiyanm emalının mü-
asir texnologiyası texniki vasiətlərinin ən genış spcktrinin tətbiqi-
nə istiqamətlənmişdir. Onların bazasında hesablama sistemlori və
şəbəkələri yaradılır, yalnız yığılma, saxlama, emal üçün yox,
həmçinin terminal qurğulann mütəxəssisin iş yerino maksimal
cəlb olunması üçün nəzərdə tutulub.
13.4. Bilik bazası
İqtisadi fəaliyyətm avtomatlaşdınlmış informasiya idaroetmə
texnologiyalarımn ınformasıya təmmatı üçün süni mtellekt sahə-
sində tətbiqlər marağa səbəb olur. Bu sahədə naliyyətlərə çatınaq
üçün reallaşma formalarmdan biri ekspert sistemlərinin - xüsusi
kompüter sıstemlərinin yaradılmasıdır, ona sıstem akkumlyasiya-
smda, zənginləşdirilməsində, təhlildə və yüksək ixtisaslı mütə-
xəssislərin biliklərinin qiymətləndirilməsində baza rolunu oyna-
yır. Ekspert sistemində konkret predmet sahəsi barəsiııdə biliklər
qeyd olunur.
Bilik bazası - predmet sahəsində mürəkkəb nıəsələlorin həlli-
nin tapüması üçün təhlil və nəticələrə səbəb olunan modellərin,
qaydaların və amillərin birliyidir.
Sistemlərin idarəetmə obyektinin fəaliyyət sahəsi iizrə təsııifı
aydın olduğundan, aşağıdaki əlamətlərə baxaq. İdaroetmo proses-
lərin növlərinə gorə avtomatlaşdınlmış idarəetmə sistemiəri aşa-
ğıdakılara bölünür:
Texnoloji proseslərin idaroctmə AİS-i - bu insan - maşın sis-
temlordir, onlar texnoloji qurğular, dəzgahlar, avtomalik xətlərə
idarəetınəni təmin edir.
Təşkilati-texnoloji prosesİərin idarəetmo AİS-i - bu texnolojı
proseslərin idarəetmə AİS-i və müəssisə idarəetmə AİS-ni biı-
ləşdirən çoxsəviyyəli sıstemlərdir.
Dostları ilə paylaş: |