nin alınmasına ıstiqamətlənıb.
Öz təyınatına müvafıq olaraq praktiki olaraq hor bir iqtisadi
obyektı öz fəaliyyətındə müəyyən məqsədə çatrnaq sitəyən sıs-
tem kimi qələm ə vermək olar. Nümunə kimi tohsil sıstemin,
enerji, nəqliyyat, ekoloji və s. sıstemi qeyd etmək olar.
Sistem üçün aşağıdaki əsas xüsusiyyətlər xasdır:
❖ mürəkkəblik;
❖ bölünməzliyi;
❖ tamlığı;
❖ elementlərin çoxluğu və onların təbiətinin fərqlilıyi;
❖ strukturluq;
Sistemin mürəkkəbliyı ona daxil olan komponetlərin çoxlu-
ğundan, onların stmktur əlaqələrindən, həmçimn daxili və xarici
əlaqələrin və dinamikliyin mürəkkəbliyindən asıiıdır.
Sistemin bölünməzliyi o deməkdir ki, o müəyyən əlamət üzrə
ayrılan bir sıra yanmsistemdən və ya elementdən ibarətdir.
Sistemin tamlığı o deməkdir ki, bır çox elementlərin foaliyyoti
vahid məqsədə tabedir.
Sistem elemetlərinin çoxluğu və onlarm təbiətinin fərqleri on-
ların funksional spesifıklıyi və müxtariyyəti ilə bağlıdır. M əsəiən
maddi-enerji ehtiyyatlannın yenidən qumlması iiə bağlı obyektin
maddi sistemində xammal, əsas və köməkçi materiallar, yanacaq,
yanmfabrikatiar, ehtiyyat hissəiəri, hazır məhsui, əmək və pul
ehtiyyatları kimi elementlərə ayrıla bilər.
Sistemin strukturiuğu sistem daxılində elementlər arasında
əiaqələrin və nıünasibətiərin olmastnı, ierarxiya səviyyəlori iizrə
sistem elementiərinin paylanmasını təyin edir.
İdarəetmə - vacib funksiyadır, onsuz istənilən sosial-iqtisadi,
təşkilati-istehsalat sisteminin məqsədyöniü fəaliyyəti mümkün-
süzdür.
İdarəetmə funksiyasmı reallaşdıran sistemi idarəetmə sistemı ad-
landınrlar. Bu sistemin həyata keçirdiyi vacib funksiyalar proqnoz-
laşdınna, planlaşdırma, uçot, anaiiz, nəzarət və tənzimləıımolidir.
Beləliklə iqtısadi obycktin istənilən idarəetmə sistemıno öz in-
formasıya sistemi nıüvafıqdir, bu iqtisadi informasıya sıstemı ad-
lanır.
İqtisadi informasiya sistemi (İİS) - ıqtısadi obyektin, infor-
masiyanın emalı prosesındə iştirak edən üsulların, vasıtələnn,
mütəxəssıslərin birbaşa və əks infonnasiya əlaqəsinin daxili vo
xariei axınlarının birliydir.
İnfonnasiya sistemi idarəetmə xidmətlərinin işçilərinin infor-
masiya xidməti sistemidir və ınfonnasıyanın yığılması, saxlamna-
sı, ötürülməsi və emalı üzrə texnoloji funksiyalar yerino yetirir. O
idarəetmə fəaliyyətinin üsul və strukturu ilə təiyn olunan reqla-
mentdə yığılır, formalaşır və fəaliyyət göstərir.
Cəmıyyətın informasiyalaşmasınm müasir səviyyəsi müasir
texniki, texnoloji, proqram vasitələrin istifadəsini təyin edir.
Avtomatlaşdırılmış informasiya sistemi (AİS)-i darəetmə qərar-
lanmn qəbulu üçün informasiyanm emalı üçün nəzərdə tutulan iq-
tisadi-riyazi üsullann və modellərin, texniki, proqrarn, texnoloji va-
sitələrin və mütəxəssilərin informasiyasmm birliyini təşkil edir.
AİS-nin yaradılması iqtisadi obyektin istehsalının effektiliyinin
artmasına sbəb olur və idarəetmənin keyfıyyətini təmin edir. AİS
ən yüksək effektivliyi müəssisə, fırma və sahələrin iş planlarınm
optimallaşdırılması, operativ qərarlann tez emal olunması, maddi
və maliyyə ehtiyyatlannın dəqiq hərəkətetmə qabiliyyəti zaınanı
nail olunur. A\1:oınatlaşdırilmış infonnasiya sisterainin fəali^yət
şəraitində idarəetmə prosesi iqtısadi-təşkilati modellərə əsaslanır.
Modelin adekvatlığı ilk növbədə obyektin eynilik mənasında xa-
rakteristikalann və xüsusiyyətlərin qarşıya qoyulmuş həllmə nail
olması deməkdir. Sözsüz ki3 modeldə obyektin tam təkrarlanması
ola bilməz, lakın analiz və idarəetmə qərarlarının qobulu üçün
əhəmiyyətli olmayan detallan nəzərə almamaqda olar.
AİS-ni yaradılma təerübəsi, iqtisadi iş təcrübəsinə otimallaş-
dırma üsüllanmn tətbiqi, istehsalat-təsərrüfat proseslərinin vəziy-
yətinin formalaşması, müasir hesablama vasitələri ilə dövlot və
kommersiya strukturlannın təchizi idarəetmədə informasiya pro-
seslərinin texnologiyasının şəklini dəyişmişdir. Hər yerdə idaro-
etmə fəaliyyəti AİS yaradüır.
Avtomatlaşdırılmış informasiya sistenılori müxtəlifdir və bır
sıra amillərə görə təsnif oluna bilər.
Sistcmlərin idarəctmə obyektinin fəaliyyoti sahəsı üzrə təsnıfı
aydın olduğundan, aşağıdaki əlam ətlərə baxaq. İdarəetmo proses-
lərin növlərinə görə avtomatlaşdınlmış idarəetmə sistcmləri aşa-
ğıdakılara bölünür:
Texnoloji proseslərin idarəetmə AİS - bu insan maşın sis-
temlərdir, onlar texnoloji qurğular, dəzgahlar, avtomatık xətlərə
idarəetməni təmin edir.
Təşkilati-texnoloji proseslərin idarəetmə AİS - bu texnoloji
proseslərın idarəetmə AİS və müəssisə idarəetmə AİS birloşdi-
rən çoxsəviyyəli sistemlərdir.
Təşkilati idarəetmənin AİS üçün obyekt kimi istehsalat-tosər-
rüfat, sosial-iqtisadi fəaliyyət prosesləridir, onlar iqtısadiyyatın
idarəetm əsininbütün səviyyələrində həyata keçirilir, osason də:
❖ bank AİS;
❖ fond bazan AİS;
❖ maliyyTə AİS;
❖ sığorta AİS;
❖ vergi AİS;
❖ gömrük xidməti AİS;
❖ statistik AİS;
❖ sənaye müəssisələrinin və təşkılatlarımn AİS;
Elmi tədqiqatların AİS sahələrarası hesablamaların vo elmi
təcrübələrin yüksək keyfıyyəti və effektivliyini təmin edir. öelə
sistemlərin metodiki bazası iqtisadi-riyazi metodlardır, texniki ba-
za isə - ən müxtəiif hesablama texnikası və eksperimental işlərin
keçirilməsi üçün ən m üxtəlif hesablama texnikası. Jləm təşkila-
ti-texnoloji sistemlər, həm elmi tədqiqatlar sistemlərinə işlənn
avtomatİaşdırılmaq layıhələndirilməsı sistemlərinin (İALS) kon-
turlarım daxil edə bilər.
Öyrədən AİS təhsil sistemində mütəxəssıslərin hazırlannıası,
ixtisasartırma və müxtəlif sahələrin işçilərinin ixtisasının yüksol-
məsi zamanı geniş yayılır.
Dostları ilə paylaş: |