İdarəetmə informasiyasının vacib elementlərindən biri iqtisadi
informasiyadır, bura iqtisadi xarakterli məlıımailar toplanıb, bu
məlumatları planlaşdırma, uçot, nəzarət, təhlil prosesı zamanı qcyd
etmək, ötürmək, emal etmək, saxlamaq və istifado etmok olar,
İqtisadi informasiyanın tərkibinə əmək, maddi və pul chtiyyat-
larının tərkibi və pui ehtiyyatları və müəyyən vaxta idarəetmə
obyektlərinin vəziyyəti haqqında məlumatlar əks olunur. İqtisadi
informasiya natural, dəyər və digər göstəriciiərin vasıtəsı liə mü-
əssisə və təşkilatların fəaiiyyətin əks etdirir.
İqtisadi informasiya üçün aşağıdakılar xaraktenkdir:
❖ böyük həcmlər
❖ müəyyən oiunan vaxt dövrlərində alınmanın və çevriimənin
sikllərinin dəfələriə təkrarı
❖ mənbə və istehiakçıiann çoxiuğu
<♦ emai zamanı məntia əməiiyyatlannın xüsusi çəkisi
İqtisadi informasiyanın bu xüsusiyyətiəri hesabiama tcxnikası
vasitələrinin, ilk növbədə kompyuteriərin istifadəsinın ıqtısadı
məqsədyönlüyünü təyin edir, əsasən də informasiyanın yığılması,
ötürülməsi və emalı zamam, bu öz növbəsində emal oiıınan infor-
masiyanın strukturunu və həcmiərini təyin etməyə imkan verir.
İqtisadi infonnasiyanın strukturu çox mürəkkəbdir və müəy-
yən məzmuna malik informasiya biriiyinin müxtəiif kombinasi-
yalannı özündə birləşdirə biiər. İnformasiya birliyi kimi obyek-
ti,prosesi, əməliyyatı xarakterizə edən veriləniər qrupu başa dü-
şülür. Struktur tərkibə görə informasiya birliklərini aşağıdakıiara
bolmək olar:
❖ rekvizitiər
❖ göstəriciiər
❖ sənədlər
İqtisadi informasiyanın eiementar bölünməz vahidiəri obyek-
tin müəyyən xüsusiyyətlərini biidirən rekvizitiərdir. Əiamət-rck-
vizitiər təsvir olunan obyektin keyfıyyət xüsusiyyətlorini xarakte-
rizə edır. Əsas-rekvızıtiər müəyyən ölçü vahidlərində ifadə oiu-
nan miqdar xarakteristikası verir. Ayrıca götürülmiiş əlamət-rek-
vizitlər vo osas-rekvizitlər iqtisadi məna daşımır, bunun üçün yal-
nız bir-biri ilə istfıadə olunur.
Məntiqi olaqəli əlamot-rekvizitlərin və əsas-rekvizitiərin birli-
yi göstərici yaradır.
Göstəricilər əsasında sənədlor qurulur. Sənədiər idarəetmə,
planlaşma və uçot prosesındə istifadə olunur, özündə orada qeyd
olunan informasiyaya məsul şəxsi qeyd etməklə bir vo ya bir ne-
çə göstərici daxii edə biiər.
İnformasiyanın avtomatlaşdırıimış emalının layihələndiriiməsi
zamanı onun elementlərinin üç əsas aspektdə öyrənilməsınə ma-
likdir: praqmatik, semantik və sintaktik.
❖ Praqmatik aspekt informasıyam parktiki yararlıq, istehİak-
çılar üçün doyərlik və qərarlann qəbulu nöqteyı nəzərində
baxılır. İnformasiyamn praqmatik öyrənilməsi müxtəiif sə-
viyyədə qərarların qəbul edilıtıəsi üçün göstəricilənn tərki-
bini təyin etməyə imkan verir.
❖ Semantik aspekt informasiyam öyrənən zanıan onun məz-
mununu açmağa və onun elementləri arasında məııa arasın-
da münasibəti göstərir.
❖ Sintaktik aspekt infonnasiya vahidləri arasmda münasibət-
lərə baxır. Bu səviyyədə ınformasiya birlikiərinin yaranma-
sının qanunauyğunluqları tətbiq olunur. Bu səviyyədo infor-
masiyamn miqdar qiymətləndirilməsi informasiyamn seçmo
proseslərinin təsviri, sənədlərin hərəkətinin səmoroii ınarş-
rutiannm seçimi üçün məlumatlar almağa imkan venr.
M üxtəlif aspektlərdə iqtisadi infonnasiyanın öyrənilməsi in-
formasiya birlikləriin tərkıbini və onlann strukturunun, çevinııə
qanunauyğunluqlannı, həcm-vaxt və keyfıyyət xarakteristikaların
aşkar etməyə imkan verır.
Azərbaycanın iqtisadiyyatınm hazırki vəzıyyətı vaxtmda və
dəqiq verilən informasiyam ıstənilən bıznesin uğurunu təmm
edən ən vacib amil edir. Qərb mütəxəssislərinin bəzi qıymətiən-
dirmələrinə görə orta qərb fırmasımn xidməti informasiyanm
açjqlanması zamanı o bır neçə gün mövcüd ola bilər. üyni zamaıı-
da vaxtında açıqlanmış informasıya millıonluq gəliı* gətiro bilər.
Bu faktı təsdiqləmək üçün məxvi və ya sadəcə ümumi daxil ola
bilməyən informasıyamn Nyu-York fond birjasında oyun zamanı
istifadəısnə ciddi qadağanı yada salmaq lazımdır.
Azərbaycanda bazar münasıbətlərinm qurulması şəraitində
dvölət, ərazi, sənaye səviyyəsində və müəssisə soviyyəsində in-
formasiyamn yenilənmə sürəti çox yüksəkdir. Dəqiq, aktual və
tam informasiyaya təiəbat artır. Bu informasiya xıdmətlari gösto-
rən fırmaların yaranmasına şərait yaradır. M əsələn fırmalar hüqu-
şünaslara, auditorlara, mühasiblərə, bank və maliyyə strukturiarı-
nın işçilərinə, dövlət məmurlanna və müəssisə rəhbərlərinə da-
ima lazım olan ümuməhəmiyyətli hüquqi sənədlər təqdim edır,
Komplekslərin ümumi həcmi on minlərlə qanunverıci və norına-
tiv xarakterli sənədlər. İnfomıasiyanın ycnilənməsi vo doldurul-
ması finnalar tərəfındən Azərbaycamn hakimiyyət və idarə etmə
orqanları ilə informasiya mübadiləsi haqqmda müqavilə əsasında
aparıhr. Hüqııqi informasiyanın bölgə banklan öz müştərilorinə
reqional səviyyə hakimiyyət və idarəetmə orqanlarımn çətin əl-
çatan sənədlərini işdə istifadə etməyə imkan verir.
Beləliklə yığılmış və sistemləşdirilmiş informasiya müvafıq
saxlama, yığma və baxılma vasitələri ilə alqı-satqı obyckti olur,
dəyər şəkilində öz istehlak lazmhğımn qiymətini alır.
13.2. Avtonıatlaşdırılmış informasiya sistenıləri və
onların təsnifatı
Elmi-texniki ədəbiyyatda adətən “sistem”, “idarəetmə siste-
m ı7, “avtomatiaşdırılmış idarəetmə sistem r’, “avtomatlaşdjnlmış
informasiya sistemləri’' terminləri tez-tez ıstfıadə ohmur,
“Sistem” sözü systema yunan sözündən yaramb və hissələrdən
və ya bir çox elementdən ibarət tam ifadəsini verir.
“Sistem” anlayışı geniş istifadə sahəsinə malikdir.
Sistem kimi bir biri ilə və xarici mühitlə bağlı elementlərin və
ya hissələrin birliyidir, onların fəahyyəti konkret yararlı nətico-
Dostları ilə paylaş: |