A. A. Smirnovning xotira psixologiyasiga qо‘shgan xissasi

1.4 A.A.Smirnovning xotira psixologiyasiga qо‘shgan xissasi


Ushbu tadqiqotlarda olingan natijalarning ahamiyati shundaki, ular yosh bolalarda mantiqiy yodlashning ancha boy imkoniyatlarini ochib berdi. Bu ularni ta'limda muvaffaqiyatli qo'llash yo'llarini aniqlash - o'quv materialini o'zlashtirish samaradorligini oshirish imkonini berdi. Ular xotiraning tabiati va uning rivojlanishi haqidagi g'oyalarni o'zgartirdilar. Mnemonika texnikasini o‘rgatish bo‘yicha amaliy formativ mashg‘ulotlar o‘tkazish imkoniyati paydo bo‘ldi. A.A. Smirnov shaxsiy xotirani rivojlantirishda ikki tomonlama - ijtimoiy va tabiiy qat'iyatni e'lon qildi. Rus fanida u xotiraning individual farqlari muammosini alohida muammo sifatida qo'yishda ham ustuvor ahamiyatga ega. U birinchi marta rus psixologiyasida "mnemik qobiliyatlar" tushunchasini kiritdi, ularni tezkorlik, aniqlik va yodlash kuchidagi individual farqlar sifatida tushundi. Muallif tomonidan taklif etilgan ikkita tadqiqot strategiyasini o'zida mujassam etgan yangi yondashuv: "chuqur analitik" va "sintetik kenglik" mnemonik qobiliyatlarni miya mexanizmlari bilan chambarchas bog'liq holda va bir vaqtning o'zida individual ravishda ko'rib chiqishga imkon beradi. shaxsiy xususiyatlar (motivatsiya, xarakter xususiyatlari, temperament va boshqalar). Tahlilning uchta darajasida olingan faktlarning butun to'plami: psixologik, psixofiziologik va xulq-atvor, mnemonik qobiliyatlarning ikkita asosiy turini tanlashni asoslaydi: axborotni olish va qayta ishlash. Birinchisi vizual ob'ektlarni xotirada aniq, batafsil saqlash qobiliyatini va vizual izning o'zi uzoq muddatli oqimini anglatadi. Aniqlangan faktlar yodlashda tasvirlashning asosan majoziy shakllaridan foydalanishga individual tendentsiyaga asoslangan degan fikrni taqdim etishga olib keldi. Bu kognitiv qobiliyatlarning turiga va umuman shaxsning individualligiga qarab individual barqaror xususiyat bo'lib chiqadi. Mnemonik qobiliyatlarning ikkinchi turi axborotni yuqori darajadagi umumlashtirish tizimiga aylantirishga yordam beradigan materialni ichki tashkil etish usullari va usullarini, tasniflash va abstraktsiyalash usullarini egallash qobiliyati bilan bog'liq. Olingan natijalar shuni aytishga imkon beradiki, bu turdagi mnemonik qobiliyatlar xotira va fikrlash jarayonlari o'rtasidagi bog'liqlikning individual o'ziga xosligini belgilaydi; darajali tuzilishga ega bo‘lib, u xotirada tashkil etishning kategorik va tematik shakllarining xususiyatlariga asoslanadi. Ajablanarlisi (mnemonik qobiliyatlarning tabiatini tushunish nuqtai nazaridan) ular badiiy va aqliy xarakterga ega bo'lgan odamlar orasida eng ko'p farqlanishi aniqlangan haqiqatdir. Matematik qobiliyatlari aniq bo'lgan maktab o'quvchilari xotirada ob'ektlar tasvirlarini sxematik, umumlashtirilgan saqlash tendentsiyasini, tushunchalarning kategorik xususiyatlarini va ularning munosabatlarini kognitiv qayta ishlashning yaxshi rivojlangan darajasini, xotirani tashkil etishning kategorik shaklining yuqori rivojlanishini, yuqori natijalarni ko'rsatdilar. semantik xotiraning barcha turlarida materialni yanada optimal tashkil etish tufayli , o'z tajribasini og'zaki-mantiqiy usullarda tartibga solishning individual sxemasi; aniq adabiy qobiliyatga ega bo'lgan maktab o'quvchilari ob'ektlarning hissiy xususiyatlarini kognitiv qayta ishlashning yaxshi rivojlangan tizimiga, tasvirlashning o'ziga xos majoziy shaklidan foydalanishni afzal ko'rishga, xotirada asl nusxaga yaqin yaxlit tasvirni saqlash qobiliyatiga, tartibga solishning individual sxemasiga ega. obrazli-emotsional usullar orqali amalga oshirilgan tajriba. Ikki turdagi mnemonik qobiliyatlarning (axborotni bosib chiqarish va qayta ishlash uchun) o'rganishdagi rolini o'rganishda ularning bilimlarni o'zlashtirish muvaffaqiyatiga turli xil ta'siri aniqlandi. Masalan, ikki turdagi shaxsiyat va kognitiv qobiliyatlarga ega bo'lgan kasbiy ta'limga ega bo'lgan maktab o'quvchilarida ularning har birining turli fanlarga ta'sirining o'ziga xos og'irligi bir xil emasligi muhimdir. Odatdagi "yozuvchilar" (individuallikning badiiy ombori vakillari) uchun bilimlarni o'zlashtirishda vizual tabiiy va semantik xotira ko'proq rol o'ynaydi. Matematik qobiliyatga ega bo'lgan maktab o'quvchilarining eng vakillik guruhida (fikrlash turiga ega) bu ko'proq darajada semantik eshitish xotirasi. Analitik strategiya yordamida "mnemonik qobiliyatlar" atamasi orqasida yashiringan jarayonlar va tuzilmalarning sezilarli heterojenligi va ularni ta'minlash uchun miya mexanizmlarining juda ajoyib o'ziga xosligidan dalolat beruvchi ma'lumotlar olindi. Ta'limning turli profilli differentsiatsiyasiga ega bo'lgan maktab o'quvchilarida individual xotira xususiyatlarining motivatsiya, xarakter xususiyatlari, temperament, fikrlash xususiyatlari va asab tizimining individual xususiyatlari bilan o'zaro bog'liqligi aniqlandi. Individuallikning yaxlit tuzilmasida birinchi marta individual xotiraning roli va o'rni operativ tarzda o'rnatildi. Uning xususiyatlari turli xil qobiliyatlarga ega bo'lgan maktab o'quvchilarining tanlangan individuallik turlarida asosiy rol o'ynaydi. Shaxsiylikni mustahkamlovchi va shaxsning individual rivojlanishining o'ziga xosligini aniqlashga qodir bo'lgan asosiy tizim sifatida xotira bo'yicha juda muhim pozitsiya eksperimental asoslanadi. A.A. Smirnov psixologik (A. Smirnov, R. Trubnikova) va psixofiziologiya (E. Golubeva) fanlarini birlashtirgan fanlararo tadqiqotning tashabbuskori bo'ldi, bu uning asab tizimining kuchining ta'siri haqidagi gipotezasini sinovdan o'tkazdi (uning ishlashining xarakteristikasi sifatida). ) yodlangan materialning hajmi va mazmunlilik darajasi kabi xotira ko'rsatkichlari bo'yicha. Smirnov o'zining birinchi monografiyasida shunday yozadi: «Yodda saqlash faqat mnemonik funktsiyaning o'ziga asoslangan o'zini o'zi ta'minlaydigan jarayon emas. U shaxsning barcha jabhalari bilan, uning ruhiy hayotining butun tuzilishi bilan, shaxs mavjudligining o'ziga xos sharoitlari ta'sirida shakllanadigan barcha psixologik fazilatlari bilan bog'liq. U, eng avvalo, xotiraning inson shaxsi bilan ajralmas munosabatiga to‘xtalib, shunday ta’kidlaydi: “Biladigan “ong” emas, “fikr” o‘ylaydigan emas, “xotira” emas, balki eslab, ko‘paytiradi, balki biladi, o‘ylaydi va eslaydi. va har doim faqat tirik, haqiqiy shaxsni, ma'lum bir shaxsni takrorlaydi. Bugungi kunda inson xotirasi ko'p tizimli mavjudot sifatida qaraladi. U nafaqat reproduktiv funktsiyani (ma'lumotni qabul qilish va saqlash), balki juda muhim ishlab chiqarish funktsiyasini ham bajaradi. O'z mohiyatiga ko'ra, barcha jarayonlarni birlashtiruvchi tizim orqali yadro deb hisoblangan xotira insonning ruhiy rivojlanishini belgilaydigan psixikaning integrator funktsiyasini amalga oshiradi. Xulosa qilib aytishimiz mumkinki, A.A.ning maktabi. Smirnov zamonaviy xotira nazariyasini rivojlantirishga qo'shgan hissasi, ko'plab yangi muammolar va tadqiqot yo'nalishlarini (shu jumladan fanlararo) shakllantirish, faktik materiallar bilan to'ldirish va amaliy foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish nuqtai nazaridan. ularning natijalari nafaqat mahalliy, balki dunyo psixologiya fanida ham noyobdir. Smirnov rahbarligida olib borilgan ishlar fundamentallik, eksperimental tadqiqotning yuqori madaniyati va pedagogik amaliyotga e'tiborning o'ziga xos kombinatsiyasi bilan ajralib turadi. Ular bugungi kunda ham o‘z ilmiy qiymatini yo‘qotgani yo‘q. Sovet psixologi Anatoliy Aleksandrovich Smirnov vizual idrok va xotira psixologiyasi sohasidagi eksperimental tadqiqotlari bilan mashhur. U o'z asarlarida ma'lumotni xotirada saqlashning faoliyat turiga, shuningdek yodlashning maqsadi va yo'nalishiga bog'liqligini ko'rsatadi. Ushbu maqolada ushbu tadqiqotlarning faqat birinchi qismi ko'rib chiqiladi. Yodlash natijalari ixtiyorsiz yodlash amalga oshiriladigan faoliyatning mnemonik yo'nalishi bilan qanday aniq bog'liq? Bu savolga javob berish uchun quyidagi tajribalar o'tkazildi. Mavzulardan yaqin o'tmishdagi ba'zi faktlarni eslab qolishlari so'ralgan, ular aniq esda qolmagan. Shu bilan birga, yodlash amalga oshiriladigan faoliyat ma'lum bir xususiyatga ega bo'lib, uzoq vaqt davomida amalga oshirildi. Yodlashning mashg'ulot turiga bog'liqligini aniqlash tadqiqotchilarning vazifasi edi. Bir nechta sub'ektlar ishtirokida ikkita tajriba seriyasi o'tkazildi, ulardan uydan o'qish yoki ish joyiga piyoda borganlarida sodir bo'lgan hamma narsani eslab qolishlari so'ralgan. So'rov sub'ektlar uchun kutilmaganda o'tkazildi va odatda o'qish (ish) boshlanganidan bir yarim-ikki soat o'tgach sodir bo'ldi. Ko'proq savii.uz Bor favikon Mavzular ko'rganlari va eshitganlari, qilganlari, o'ylaganlari va boshdan kechirganlari haqida iloji boricha batafsil ma'lumot berishlari kerak edi. Shu bilan birga, agar ular biron bir tafsilot haqida gapirishni istamasalar, o'zlarini umumiy xususiyatlar bilan cheklashlari yoki hatto ularni eslatishdan butunlay voz kechishlari mumkinligi haqida ogohlantirilib, ular hamma narsa haqida gapirmasliklari va to'liq emasligi haqida ogohlantirdilar. Ushbu tajribalar seriyasining natijalari qanday? Mavzular ular o'ylagan narsadan ko'ra, nima qilganlarini yaxshiroq eslab qolishdi. "Men bu haqda o'yladim, lekin nima ekanligini eslay olmayman" - bu eng tipik javob. Xarakterli jihati shundaki, fikrlar eslab qolingan hollarda ham ular harakatlar bilan bog'liq. Xuddi shu belgi - sayohat paytida ko'rgan yoki eshitgan narsalarning xotiralari. Bu holda sub'ektlar, shuningdek, asosan, ularning harakati bilan, ya'ni ular bajargan faoliyat bilan bog'liq bo'lgan narsalarni eslaydilar. Juda muhim tafsilot: yo'lda to'sqinlik qilgan yoki aksincha, yordam bergan holatlar yaxshiroq eslab qoldi. Mavzular muayyan qiyinchiliklar mavjudligini yoki aksincha, ular bo'lishi mumkin bo'lgan joyda yo'qligini yaxshi esladilar. Ma’lum bo‘lishicha, real voqealar taassurotlari xotirada aqliy tasvir va g‘oyalarga nisbatan ancha yaxshi saqlanadi.

Xulosa
Xotiradagi individual farqlar Xotira jarayonlaridagi individual farqlar esda qoldirishning tezligida, aniqligida, mustahkamligida va qayta esga tushirishga tayyorligida ifodalanadi. Bu farqlar malum darajada nerv faoliyati tiplarining xususiyatlari bilan, qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlarining kuchi va harakatchanligi bilan bog’liqdir. Individual farqlar yana shunday hollarda namoyon bo’ladiki, ba'zi odamlar obrazli materiallami, rang, tasvir, narsa, tovushlami samarali mustahkam esda olib qoladilar. Boshqa bir odamlar so’ziami yaxshi eslab qoladilar. Uchinchi bir toifa odamlarda esa malum bir materialni esda olib qolishda yaqqol ustunlik sezilmaydi. Xotira – shaxs psixik hayotini belgilab beruvchi xususiyat. Uning ahamiyati o‘tmish voqealarini qayd etish bilan cheklanmaydi. Axir hozirgi zamondagi hech qanday harakatni jarayonlardan tashqarida tasavvur qilib bo‘lmaydi; eng oddiy psixik aktning sodir bo‘lishida har bir elementni keyingisiga bog‘lash uchun esda saqlab qolish katta ahamiyatga ega. Bunday bog‘lanishga layoqatsiz bo‘lgan insonning rivojlanishi mumkin emas.

Faqat xotira insoniylik madaniyatining yo‘qolib ketmasligiga, tafakkurimizning tadbiq etilishiga va tuyg‘ularimizning kechishiga ko‘mak beradi. Bosh miya po‘stlog‘ida paydo bo‘ladigan tashqi olam obrazlariizsiz yo‘qolib ketmaydi. Ular uzoq vaqt davomida saqlanib qoladigan iz qoldiradilar. Psixikamizdagi xotira ularning zahirasi bo‘lib xizmat qiladi. Unda kechadigan barcha jarayonlar mnemik jarayonlar deb ataladi (yunonchadan «mnema» - xotira).
Adabiyotlar ro’yhati

1. 
   Аткинсон Р.Человеческая память в процесс обучения. .-Москва.1980.132с
   
2. 
   Л.Житникова. Учите детей запоминать. Москва «Просвещение» 1988.110 стр
   
3. 
   Уруктаева Т.А, Афонькина Ю.А., Практикум подетекой психологии, М, 1995, 165 стр.
   
4. 
   Овчарова Р.В. Практическая психология в начальное школе – М, 1999, 190 стр
   
5. 
   Гальперин П.Я. К вопросу об инстинктах у человека // Хрестоматия по детской психологии / Под ред. Г.В. Бурменской. М.,1996.
   
6. 
   Гуткина Н.И. Психологическая готовность к школе. М., 1996. 96с
   
7. 
   Исследования памяти Под ред. Н. Н. Корж. М.: Наука, 1989. 176с
   
8. 
   Жан Пиаже: теория, эксперименты, дискуссии // Сб. стат. / Под ред. Л.Ф. Обуховой, Г.В. Бурменской. М., 2001.
   
9. 
   Кинякина О.Н и др Мозг на 100% .Интеллект. Память. Креатив. Интуиция. Интенсив тренинг по развитию суперспособнестей. М.Эксмо. 2008-848стр..
   
10. 
    Лапп Д. Как улучшить память в любом возрасте СПБ. Питер 2003,196с
    
11. 
    Лурия.А.Р.Маленькая книга о большой памяти.-Москва.1978.
    
12. 
    Немов Р.С. Психология: Учеб. для студ. высш. пед. учеб. заведений:В 3 кн. — 4-е изд. — М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2003. - Кн. 1: Общие основы психологии. — 688 с.
    
13. 
    Обухова Л.Ф. Детская психология: теории, факты, проблемы. М.,1996.
    
14. 
    Пиаже Ж. Психология интеллекта // Избр. психол. исслед. М., 1994.
    
15. 
    Практикум по возрастной психологии. Под.ред Л.А.Головей, Е.Ф Рыбалко –СПБ речь 2002-694 ст (109-113)
    
16. 
    Рубинштейн С. Л. Основы общей психологии - Спб: издательство «Питер», 2000 - 712 с.
    
17. 
    Рыбалко Е. Ф.Возрастная и дифференциальная психология. — СПб.: Питер, 2001. — 224 с. — (Серия «Учебник нового века»).
    
18. 
    Вейн А.М., Каменцкая Б.И. Память человека. М., «Наука» 1983
    
19. 
    Хрестоматия по детской психологии / Под ред. Г.В. Бурменской. М., 1996.
    
20. 
    E. G’oziev. Psixologiya. Toshkent,1994 .
    
21. 
    Зиганов М.А, Козаренко В.А Мнемотехника ( техника запоминания на основе визуального мъшления). М.”Образование “ ,2002
    
22. 
    Зинченко Т. П. Память в экспериментальной и когнитивной психологии. СПб, 2002.
    
23. 
    Nishonov T.Alimova Bolalar psixologiyasi va uni o’qitish metodikasi.- Toshkent, 2006. (50-60)
    
24. 
    G’oziev E.G’. “ Umumiy psixologiya” Toshkent, “Universitet”, 2010,542b
    
25. 
    G’oziev E.G’. Xotira psixologiyasi. –ToshDu , 1994.