A. A. Toshboyev

4.3. Mehnat resurslari bozori va mehnat unumdorligi

Mustaqil O‘zbekiston Respublikasida aholining salmoqli qismi mehnat-ga yaroqli bo‘lib, uning asosiy qismi qishloq xo‘jalik korxonalarida faoliyat ko‘rsatmoqda. Shuning uchun ishchi kuchi qishloq xo‘jaligida juda arzon bo‘lib, mahsulot tannarxi tarkibida ish haqi 35-40 %ni tashkil etadi. Yetish-tirilgan mahsulot hajmi va xaridorlar ham kamayib bormoqda. Shu munosa-bat bilan qishloq xo‘jaligidagi ishchining ishga bo‘lgan munosabati va mod-diy manfaatdorligi keskin kamayib bormoqda. Chunki yetishtirilgan mahsu-

-50-

lot, birinchidan, yuqori bahoda sotilishi ta’minlanmay kelgan bo‘lsa, ikk-inchidan, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish pastligi, mehnatga yaroqli ishchilar-ning keskin ortib borishi tufayli, ishchining moddiy qiziquvchanli-gi kamayib, ishsizlar soni oshib ketishiga sabab bo‘lmoqda. Kooperativ shir-kat xo‘jaliklari o‘rnida fermer xo‘jaliklari tashkil qilinishi sababli, qishloq xo‘jaligida ko‘plab mehnat resurslari bo‘shatilib, ishchi o‘rinlar kamayib bor-moqda. Bu yo‘l bilan qishloq aholisini sanoat korxonalarida ishlashga va ushbu sanoatni qishloqqa kiritishga manba yaratilmoqda. Qishloq xo‘jaligidan me-hnat resurslarini ish bilan muntazam ravishda ta’minlash uchun tumanda, viloyat va respublika miqyosida mehnat bozorlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Mehnat bozorining asosiy maqsadi aholini ish bilan ta’minlash bo‘lib, aho-lining malakasi, mutaxassisligi, ma’lumoti va ishbilarmonligiga qarab, uni u yoki bu hududlarda ishga joylashtirishdan iborat. Mehnat bozorlariga har bir ishsiz fuqaro o‘z arizasi bilan murojaat qilib, bo‘sh o‘rinlarga qabul qilinadi. Mehnat bozorini shakllantirish, avvalo, qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini bir tekis rovijlantirishdan iboratdir. Mehnat bozori har bir fuqaroning taklifiga aso-san, ish bilan ta’minlaydi.

Fermer xo‘jaligida mehnat unumdorligi bevosita va bilvosita ko‘rsatkichlar yordamida aniqlanadi.

Mehnat unumdorligi yalpi mahsulotning uni ishlab chiqarish uchun sarflangan ish vaqtiga (kishi-soat) nisbati bilan aniqlanadi. Bu mehnat unumdorligining bevosita ko‘rsatkichi bo‘lib, u quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Mu  ^YaM_X ;