A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
x a l q l a r , e t n o s l a r a r a s ı n d a mə d ə n i k o m m u n i k a s i y a n ı n m ü h ü m v a s i t ə s i k i mi b a x ı r . B u c ə h ə t d ə n f i k r i n i ü mu mi l ə ş d i r ə n al i m y a z ı r : " H ə t t a ə d ə b i d i l i n ç o x d a n f o r m a l aş d ı ğ ı v ə z ə n g i n ə d ə b i y y at y a r a t d ı ğ ı E r mə n i s t a n v ə G ü r c ü s t a n k i m i ö l k ə l ə r d ə d ə f a r s d i l i n i n t ə s i r i h i s s o l u n a c a q d ə r ə c ə d a r t mı ş d ı . " ( 7 6 , s . 1 7 ) S o n u n cu t ə s i r ə d ə b i t ə q l i d l ə r d ə , k o n k r e t ü s l u b i p r i y o m l a r ı n mə n i ms ə n i l m ə s i n d ə v ə l e k s i k a l ı n ma l a r d a ö zü n ü g ö s tə r i r . S ə l c u q d ö v r ü n ü n ə d ə b i y y at ı n d a A . Y . K r ı ms k i n i n ar d ı n c a B e r t e l s , ə s a s ə d ə b i f o r m a s ı q ə s i d ə o l a n s a r a y ə d ə b i y y a t ı n ı v ə z a d ə g a n ə d ə b i y y a t ı n ı n g ü cl ü t ə s i r i a l t ı n d a i n k i ş a f e d ə n ş əh ə r ə d ə b i y y a t ı n ı ay ı r d ed i r . Y e v g en i E d u a r d o v i ç i n f i k r i n c ə , N i z a m i G ə n c ə v i n ə i n k i ş ə h ə r ə d ə b i y y a t ı n a me y l e t mi ş , h ə m d ə ş ə h ə r i n x e y r i n ə o l a r a q z a d ə g a n ə d ə b i y y at ı n ı n ə s a s d a y a q l ar ı n d an o l a n s a r a y ep o s u n u n y a r a d ı c ı s ı o l mu ş d u r . Ş ə h ə r ə d ə b i y y a t ı f e n o m e n i n i t ə h l i l e d ə n v ə o n u N i z am i G ə n c ə v i n i n a d ı i l ə b a ğ l a y a n B e r t e l s b e lə b i r f ak t a d i q q ə t i ç ə k i r k i , s u f i ş e y x l ə r i n i n mo i z ə l ə r i ç o x v a x t m ə h z p e ş ə - s ə n ə t mü h i t i n d ə s ə s l ə n i r d i . H ə l ə ü s t ə l i k s u f i ş e y x l ə r i d i n , e l m , ə d ə b i y y a t v ə ş ə h ə r ə h a l i s i a r a s ı n d a ə l a q ə l ə n d i r i c i ş əx s l ə r k i mi d ə ç ı x ı ş e d i r d i l ə r . B u r a d a B e r t e l s i n n i z a m i ş ü n as l ı q m ö v z u s u n u an l a m a q ü ç ü n o n u n e l m i y a r a d ı c ı l ı ğ ı n d a ç o x b ö y ü k ə h ə mi y y ə t i o l an d a h a b i r t ə d q i q a t ç ı l ı q t e z i s i n ə d i q q ə t i ç ə k mə k l a z ı md ı r . Y e v g e n i E d u ar d o v i ç X I I ə s r A z ə r b a y c a n ə d ə b i - mə d ə n i h ə y a t ı n d a G ə n c ə n i n h ə l l ed i c i r o l u n u t ə k i d l ə t ə s d i q l ə y i r d i . XI I ə s r i n ə v v ə l l ə r i n d ə G ə n c ə d o ğ r u d a n d a A z ə r b a y c a n ı n p a y t ax t ı i d i v ə o r ad a ə m i r Q a r a S u n q u r u n t a x tı y er l ə ş i r d i . T ə d q i q at ç ı q ə t i ş ə k i l d ə A v r o p a ş ə r q ş ü n a s l ı ğ ı n d a o l a n b e l ə b i r f ə r zi y y ə n i r ə d d e d i r d i k i , N i z a m i n i n h ə y a t v ə s ə n ə t y o l u İ r an ı n Q u m ş ə h ə r i l ə b a ğ l ı o l m u ş d u r . B u f ə r z i y y ə " İ s k ə n d ə r n a m ə " n i n i k i n c i h i s s ə s i n d ə n b i r mi s r a y a ə s a s l a n ı r v ə h ə m i n m i s r a d a N i z a m i Q u m ş ə h ə r i n i n a d ı n ı ç ə k i r . B e r t e l s i n i n g i l i s ş ə r q ş ü n a s ı R i y ö n ü n a r d ı n c a d o ğ r u o l ar aq d ə q i q l ə ş d i r d i y i k i m i , b u m i s r a s o n r a l a r p o e m a n ı n m ə t n i n ə ə l a v ə o l u n u b v ə N i z a m i y ə a i d d ey i l . Tə d q i q a t ç ı ö z f i k r i n i d ə l i l l ə r ə s ö y k ə n mə k l ə b e l ə ə s as l a n d ı r ı r : " M ə n ə m ə l u m o l a n N i z a m i ə l y a z m a l a r ı n d an ə n y a x ş ı s ı v ə ə n q ə d i mi o l a n P a r i s M i l l i K i t a b x an a s ı n a mə x s u s v ə 7 6 3 - c ü i l d ə ( 1 3 6 0 ) ü z ü k ö ç ü r ü l m ü ş ə l y a z m a s ı n d a d a b u m i s r a y o x d u r . " ( 7 6 , s . 2 6 ) B e r t e l s N i z a m i y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n e l mi " p l a t f o r ma s ı n ı " ə t r a f l ı ş ə k i l d ə t ə h l i l ed ə r ə k , o r t a ə s r l ə r i n a l i m l i y i ü ç ü n s ə c i y y ə v i o l a n " f ə l s ə f ə – a s t r o n o m i y a – r i y a z i y y a t " ü ç l ü y ü n ü a y ı r d ed i r . B e r t e l s i n t r ak t o v k a s ı n a u y ğ u n o l a r a q , ş a i r i n q ə d i m y u n an f ə l s ə f ə s i i l ə t a n ı ş l ı ğ ı b a ş q a mü s ə l ma n ş a i r l ə r i n ə n i s b ə t ə n d ah a d ə r i n o l mu ş d u r . B e r t e l s b u n u b e l ə ə s a s l a n d ı r ı r : " D ü ş ü n mə k o l ar k i , B i za n s el m i n i n ə n ə n ə l ə r i n i q o r u y u b s a x l a m ı ş G ü r c ü s t a n ı n y a x ı n l ı ğ ı o n a ( N i z a m i y ə – A . B . ) e l ə m ə l u ma t l a r a l ma ğ a i m k a n v e r m i ş d i r k i , b u n l a r ə r ə b p e r i p a t et i k lə r i n i n ( A r i s t o t el f ə l s ə f i mə k t ə b i n i n n ü ma y ə n d ə l ə r i – A . B . ) n ü f u z s a h i b lə r i n ə h eç m ə l u m o l ma mı ş d ı r . " ( 7 6 , s . 2 6 ) N i z a mi n i n b ə d i i p r o q r a mı n ı n s u f i t ə l i m i i l ə ə l a q ə s i mə s ə l ə s i A v r o p a v ə r u s n i z a m i ş ü n a s l ı ğ ı ü ç ü n ə n ə n ə v i o l m u ş d u r . Y u x ar ı d a q e y d e t d i y i m i z k i m i , B e r t e l s d ə A . Y . K r ı ms k i n i n a r d ı n c a N i z a m i G ə n c ə v i n i n h ə y a t v ə s ə n ə t y o l u n u ə x i s u f i t ə r i q ə t i l ə b a ğ l a y ı r . H ə mi n t ə r i q ə t h a q q ı n d a ə r ə b s ə y y ah ı İ b n B ə t u t ə b el ə y a z ı r d ı : " O n l ar r u m t ü r k l ə r i n i n s a k i n o l d u ğ u b ü t ü n ö l k ə l ə r d ə , h ə r v i l a y ə t d ə , h ə r ş ə h ə r d ə , h ə r k ə n d d ə v a r . B ü t ü n d ü n y a d a y o l çu l ar a Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|