105
əmtəənin köhnə qiymətini bu müəyyənedici parametrin köhnə
göstəricisinə bölməklə bir hissə kimi müəyyən edilir.
Məsələn, yük daşıyan (yük maşını) ilə bağlı halda onun
yükqaldırma gücünün hər tonunun orta qiymətini bu və ya digər məlum
yük maşının modelinin qiymətini onun tonnacına bölməklə əldə etmək
olar.
Lakin qiymətlərin müəyyən edilməsinə bu cür yanaşmada ancaq
bir parametrin təsiri nəzərə alınır, digər parametrlərin dəyişməsinin
təsirinə fikir verilmir. Buna görə də (bu cür metodu) yeni qiyməti
müəyyən edilməsini), lakin ən birindi, ilkin hesablamalar üçün tətbiq
edilir.
Yeni qiymətin formalaşması zamanı bir neçə parametrlərin uçotu
nəzərə alınması qiymətli ball metodlarında həyata keçirilir. Bu
metodların mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu və ya digər parametrlərin
əmtəənin qiymətinin formalaşmasında nisbi əhəmiyyətliliyi dərəcəsi
üzrə rancirovka edilir. Daha sonra isə hər bir seçilmiş parametrlərə bu
əmtəənin əhəmiyyətliliyini (mahiyyətini) mütləq qiymətini əks etdirən
müəyyən kəmiyyətdə ball qoyulur. Əmtəənin köhnə qiymətinin onun
ball qiymətinə blərək biz birbaşa orta qiymətini əldə edirik. Birbaşa
qiymətin yeni əmtəənin bal qiymətinə vuraraq yeni əmtəənin qiymətini
əldə etmiş olarıq.
Əmətəənin parametrlərinin qiymətləndirilməsində və rancirovka
edilməsində, seçilməsində subyektivliyin kənarlaşdırılması məqsədilə
onun qiymətinin hesablayaraq müəyyən edilməsi üçün bu hərəkətlər
ekspert qrupları tərəfindən həyata keçirilməlidir. Qruplarda ekspertlərin
sayı onların tərtibi, ekspertizanın işlənməsi metodları xüsusi
ədəbiyyatda verilmiş olan, ekspertizanın aparılması nəzəriyyəsinin
ümumqəbul edilmiş müddəalarına müvafiq olaraq müəyyən edilir.
Əmtəənin qiyməti və onun bir neçə parametrləri arasında mövcud
olan və müşahidə edilən asılılıqların nəzərə alınması ilə yeni əmtəəyə
qiymətlərin analitik müəyyən edilməsi üçün reqressiya metodlarından
istifadə edilir. Bu metodların mahiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir.
Artıq bir sıra istehsal edilmiş və satılmış əmtəəyə tətbiqən
parametr göstəriciləri və müvafiq satış qiymətləri təsbiq edilir. Rahatlıq
üçün bu qiymətlər və parametrlər cədvəli 3.2-də verilib. Bu cədvəldə k-
müşahidəsinin aparıldığı əmtəələrin sayı; Q
k
– k əmtəəsinin qiyməti, P
ck
– k əmtəəsinin c parametri. Bu parametrlərin sayı isə 4-dür.
106
Cədvəl 3.2.
П
1,1
П
2,1
…
П
у,1
Ц 1
П
1,2
П
2,2
…
П
у,2
Ц
2
…
…
…
П
1,к
П
2,к
…
П
у,к
Ц
к
Əmtəənin qiymətləri və müəyyənedici parametrlər arasında
məlum reqressiya təhlili qaydaları üzrə analitik asılılığı müəyyən edilir.
Əgər bu analitik asılılığa digər bir əmtəənin ( ) parametr
göstəricilərini yerinə qoysaq, onda müqavilənin bağlanması üçün zəruri
olan daşıyıcıların başlanğıcı olan qiymət müəyyən ediləcəkdir.
Istehlak səmərəliliyinin uçotu məcburi şəkildə yer almalıdır. Bu
zaman inisiativ (təşəbbüs) alıcıya məxsus olmalıdır. Lakin hesablama
yolu ilə ancaq istehsalçının potensial alıcı lə danışıqlara başlayacağı
qiymət müəyyən edilir. Müqavilə halında məsələnin gedəcəyi əmtəənin
yekun qiyməti istehsalı (icraçı, satıcı) və alıcılar arasında danışıqlar
nəticəsində müəyyən edilir. Razılaşdırılmış kompromiss qiymətni də
razılaşdırılmış tərəflərin sorğuları arasında hansısa artanı bildirir. Yekun
müqavilə qiyməti istehsalçı tərəfindən adlanan və hətta bir qayda olaraq
hesablama yolu ilə müəyyən edilən ilkin səviyyədən də çox ola bilər.
Bundan başqa, onu yadda saxlamaq lazımdır ki, əmtəənin qiyməti
hərçənd çox vacib olsa da bağlanmış müqavilənin müddəalarından
biridir.
Eləcə də kreditlə satış şərti də qeyd şərtlənməlidir, əgər belə bir
hal təqdim edilirsə. Qeyd şərtlənir ki, alıcı tərəfindən tələb olunan
məbləğin təyin edilmiş müddətdə ödənilməməsindən sonra nə gəlir.
Mümkün hərəkətlərin diapozonu çox genişdir – cərimə sanksiyalarından
alıcının müqavilənin icrasından imtina etməsinə qədər.
Мцгавиля
Пяракяндя алты-
сатгы мцгавиляси
Ямтяялярин тяжщиз
мцгавиляси
Дювлят ещтийаж-
лары цчцн ямтяя-
лярин тяжщизиня
мцгавиля
Контрактлашма
мцгавиляси
107
Şəkil 3.13. Müqavilələrin təsnifatı.
Müqavilələrin tiplərindən asılı olmayaraq (3.13 şəkil) bəzi ümumi
müddəalara malik olmalıdır. Belə ki, istənilən müqavilədə məcburi
qaydada qiymətdən başqa satıcıya təqdim edilən əmtəyyə hesablama
qaydası qeyd şərtləndirilə bilər. Misal üçün, təchiz edilən əmtəəyə ilkin
(qabaqcadan) ödəməni nəzərə tutulur ya yox, və əgər hə, onda o,
qiymətin neçə faizini təşkil edəcəkdir.
Alqı-satqı müqavilələri müvafiq təkliflər əsasında bağlanılır.
Müqavilənin bağlanması haldatəklif oferta adlanır. Bu təklifə razılıq
adlanır. Əgər bu və ya digər oferta müqavilənin əsas (əməli) şərtlərinə
malikdirsə, onda müqavilə verilmiş ofertanı göndərən şəxs tərəfindən,
onun istiqamətləndiyi, göndərildiyi tərəfdən akuentin əldə edilməsi
anından bağlanmış hesab edilir. Hər halda müqavilənin bağlanması üçün
tərəflər onun bütün əsas (əməli) şərtlərini razılaşdırmaq vacibdir. Bu cür
əsaslı şərtlərə tərəflərin tam adlarından başqa- müqavilə iştirakçıları
aşağıdakılar aiddir:
- təchiz edilən əmtəələrin kəmiyyət və çeşidi;
- müqavilənin yerinə yetirilmə (icra) müddəti;
- əmtəələrin təchizat və nəqletmə qaydası;
- keyfiyyət, komplektlilik, təqdim edilən variantlar, qablaşdırma
və markalaşdırma;
- qiymətlər, hesablama (hesablaşma) qaydası, kreditləşdirmə şərti;
- məsuliyyət sanksiya, neustoyka və zəmanət.
Əgər təchiz edilən əmtəənin keyfiyyətinin qanuna müvafiq olaraq
həyata keçirilən yoxlama zamanıverilmiş əmtəənin bu və ya digər
çatışmamazlıqları aşkar edilirsə, onda alıcı satıcıdan aşağıdakıları tələb
edə bilər:
- əmtəənin qiymətinin müvafiq olaraq aşağı salınması;
- aşkar edilən çatışmamazlıqların razılaşdırılmış müddətə
təmənnasız kənarlaşdırılması;
- aşkar edilən çatışmamazlıqların kənarlaşdırılmasına öz (xüsusi)
xərclərin ödənilməsi, əgər alıcı bu çatışmamazlıqları öz qüvvəsilə
kənarlaşdırıbsa.
Ölçüyə gəlməyən əlavə xərclər tələb edən əsaslı (əməli)
çatışmamazlıqlar halında alıcı bağlanmış müqavilədən imtina etmək
hüququna və artıq ödənilmiş pul məbləğinin geri qaytarılmasını tələb
etməyə malikdir.
Dostları ilə paylaş: |