114
Yenilik mərhələsində bir sıra hallarda satış qiymətinin 5-10% aşağı
salınması həyata keçirilir. Lakin bu halda ümumi qazanc həcminin aşağı
düşməsinə imkan verməməkdən ötrü tələb elastikliyinin thatelğno
öyrənilməsi tələb olunur.
Sonrakı mərhələdə – bolluq mərhələsində verilmiş əmtəənin
bazarda dolması baş verir. Bu mərhələdə əmtəənin satış həcmi özünün
maksimal göstəricisinə çatır. Maksimal normativ səviyyədə ehtiyat
səviyyələri də çatır. Bu mərhələ üçün o xarakterdir ki, verilmiş əmtəənin
satışının mənfəətliyi aşağı düşməyə başlayır. Lakin mənfəətin maksimal
səviyyəsinə çatdıqdan sonra onun aşağı düşməsi prosesi adətən çox
yavaş-yavaş gedir, nəinki verilmiş əmtəənin satışından mənfəətin
artmasından və onun maksimuma hərəkətindən sonra. Bolluq
mərhələsində əmtəənin qiyməti yenidən aşağı düşür və onun aşağı
düşməsi 15% qədər çata bilər. Reklama çəkilən xərcin isə artırmalı
olurlar və o, ümumi ticarət mənfəətinin 4-4,5%-nə çata bilər.
Əmtəənin həyat tsiklinin sonuncu mərhələsi onun tənəzzül
mərhələsi adlanır. Bu dövr ərzində satış həcminin əsaslı şəkildə
azalması baş verir və zəruri istehsal həcminin. Nəticə olaraq satışdan
əldə olunan mənfəət də azalır. Verilmiş əmtəənin bazardan tam şəkildə
çox olmasının (qarşısının alınması üçün) və onun istehsaldan
çıxarılmasının) tənəzzül mərhələsində «gümrahlandırma» siyasətini
tətbiq edirlər. O, xarici görünüşə, dizayna, qablaşdırmaya və s. aid edilə
bilər. Bura satışın stimullaşdırılmasının müxtəlif tədbirləri aiddir, eləcə
də qiymətlərin sonarkı aşağı salınması həyata keçirilir. Lakin həm
qiymətlərin aşağı salınmasına və tələbin stimullaşdırılmasının digər
tədbirlərindənqabaq bazar konyunkturasının dərindən byrənilməsi
(tədqiqi) o cümlədən tələbin elastikliyinin öyrənilməsi olmalıdır.
Tələbin bu cür «gümrahlandırılması» və bazarda verilmiş
əmtəənin müvafiq saxlanılması adətən zaman (vaxt) uduşu üçün həyata
keçirilir. Zaman (vaxtın) bu uduşu ona görə vacibdir ki, istehsalda
zəruri dəyişikliklər edilsin. Lakin «gümrahlandırmadan» sonra daha
dərin tənəzzül baş verir və əmtəənin bazardan çıxartmaq lazım bilinir.
NƏZARƏT SUALLARI:
1. Əmtəənin minimal qiyməti nə ilə müəyyən edilir?
2. Əmtəənin maksimal qiymətini nə müəyyən edir;
115
3. Istehsalın daimi xərcləri nə deməkdir?
4. DƏyişən istehsal xərcləri nə deməkir?
5. Əmtəənin məcmu istehsal xərcləri buraxılışı həcmindən necə
asılıdır?
6. Bu və ya digər əmtəənin buraxılışının orta və son hədd
xərcləri nə deməkdir?
7. Izokvanta nə deməkdir?
8. Sərt əlavə resurslar üçün izokvantalar necə qurulur?
9. Marcinal xərc nə deməkdir?
10. Istehsal xərclərinin uçotuna mühasibat yanaşması nə
deməkdir?
11. Istehsal xərclərinin uçotuna sahibkarlıq yaranması nə
deməkdir?
12. IStehsal məsrəflərinə nə daxildir?
13. Qeyri-istehsal məsrəflərinə nə daxildir?
14. Istehsal həcmini sabit, azalan və artan verimini nə xarakterizə
edir?
15. Izokosta nə adlanır?
16. Qısamüddətli dövrdə müəssisənin inkişaf xətti necə müəyyən
edilir?
17. Uzunmüddətli dövrdə müəssisənin inkişaf xəttini və müəyyən
edir?
18. Rəqabətin olması məhsulun maya dəyərinə necə təsir edir?
19. Rəqabət aparan əmtəələrin keyfiyyətinin hansı amilləri
istehsalçı-müəssisənin qiymətinə təsir edir?
20. rəqabət aparan əmtəələrin hansı qiymət amilləri istehsalçı
müəssisənin qiymətinə təsir edir?
21. rəqabət aparan əmtəələrin qiymətəmələgəlmə məqsədlərini
hansı amilləri istehsalçı-müəssisənin qiymətinə təsir edir?
22. Hansı bazar situasiyası rəqiblər üçün qeyri-qənaətbəxş olur?
23. Hansı amillər bazarın rəqiblərin hərəkətini həssaslığını
müəyyən edir?
24. Rəqabətin müxtəlif növlərinin xarakteristikaları nədir?
25. Xalis rəqabət şəraitində qymət nə ilə məyyən edilir?
26. Inhisar qiymətnə ilə müəyyən edilir?
27. Oliqopoliya qiyməti nə ilə müəyyən edilir?
28. Diskriminasiyon qiymətlər nədir?
29. Dempinq nə adlanır?
116
30. Müqavilə qiymətəmələgəlməsi nədir?
31. Bütün müqavilələri hansı müxtəlif növlərə bölmək qəbul
edilmiqdir?
32. Hesablama qiymətəmələgəlməsi nədir və o, nə vaxt tətbiq
edilir?
33. Standart xərclər metodu üzrə qiymətəmələgəlmə nədir?
34. Qiymətəmələgəlməsinin hesablama metodunun tətbiqi zamanı
bazarın konyunkturası necə nəzərə alınır?
35. Parametrin qiymətəmələgəlmə metodu nə deəmkdir?
36. Orta qiymət (udelğnıy) metodu nə deməkdir?
37. Reqressiv qiymətəmələgəl metodunun mahiyyəti nədir?
38. Ziyansızlıq prinsipinin və tələb olunun mənfəəti təin
edilməsinin mahiyyəti nədən ibarətdir?
39. Adətən məcmu qazanc (gəlir) və istehsal xərcləri satış
həcmindən necə asılı olurlar?
40. Adətən hədd xərcləri və mənfəət satış həcmindən nedəasılı
olur?
41. Əmtəənin həyat tsiklini hansı fazalara bölmək qəbul edilib?
42. Əmtənin
həyat
tsiklinin
müxtəlif
fazalarının
mərhələlərində müəssisə hansı qiymət siyasətini həyata
keçirməlidir?
43. Tələbin «gümrahlandırılması» nədir və o necə həyata
keçirilir (aparılır) və o, necə (adətən) yekunlaşır?