A. G. Ibragimov, Z. R. Madaminova. M. E. Raxmataliyev
-§. Moliyaviy menejment tizimida korxonalar moliyaviy
Yüklə 6,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3-§. Moliyaviy menejment tizimida korxonalar moliyaviy
munosabatlarining tutgan o ‘rni va ahamiyati Iqtisodiy faoliyat yuritayotgan har qanday korxona xo'jalik- moliyaviy faoliyatidan qat’iy nazar bir tomonlama faoliyat yuritishi mumkin emas. Korxonalar ishlab chiqarish, xizmatlar ko'rsatish, ishlar bajarish va mahsulotlar sotish jarayonida, bevosita ikkinchi tomon bilan hamkorlikda iqtisodiy munosabatlami yuritish natija- sida o ‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishadi va buning natijasida korxonalaming moliyaviy faoliyati shakllanadi. Korxonalaming mo liyaviy faoliyati bevosita moliyaviy munosabatlar tizimi vositasida amalga oshiriladi. Bozor munosabatlarining rivojlanishi sharoitida turli mulk- chilik shakllarining paydo bo‘lishi, korxonalaming tashqi iqtisodiy faoliyatlarini yuqori sur’atlar bilan rivojlanishi, ularda boshqa- ruvning zamonaviy tizimini yaratilishi kabi omillar korxonalar moliyaviy munosabatlar tizimi yanada takomillashi hamda ko‘lami kengayishiga olib keldi. Korxonalaming moliyaviy munosabatlarini 13 ikki guruxga ajratish mumkin: tashqi moliyaviy munosabatlar va ichki moliyaviy munosabatlar. Korxonalaming ta’sischilari bilan yuzaga keladigan moliyaviy munosabatlarini, korxona dastlabki tashkil qilinayotgan davrda us- tav kapitalini shakllantirish va ularning m a’lum qismini korxonada ishlab chiqarish va xizmatlar ko ‘rsatishga moliyalashtirishga yo ‘nal- tirish yoki taqsimlash hamda korxonaning yakuniy moliyaviy natija- lariga asoslangan holda ta’sischilarning ustav kapitalidagi ulushla- riga qarab yoki ular egallab turgan aksiyalaming foizlardagi uiushi- ga qarab dividendlarning to ‘lanishida yuzaga keladigan munosa- batlarda ko‘rishimiz mumkin bo ‘ladi. Korxonalar xo‘jalik faoliyatining uzluksizligini ta ’minlash, ularda ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish samaradorligini oshirish va shu kabi iqtisodiy barqarorlik ko‘rsatkichlarning yuqori bo‘lishida korxonalarda faoliyat yuritayotgan ishchi xodimlar va xizmatchilar vazifalarining va ish jarayonlarining yuqori saviyada tashkil qilinganligi, ularning mexnatini moddiy va m a’naviy rag'batlantirish tizimini yaratilishi alohida ahamiyatga ega. Korxo nalar va ularning ishchi xodimlari o ‘rtasida yuzaga keladigan moliyaviy munosabatlarni samarali tashkil qilinishi yuqoridagi maqsadlarga erishishda va mexnat resurslaridan oqilona foydala- nishda dolzarb hisoblanadi. Korxonalarda ishchi xodimlar o‘rtasida. olingan daromad yoki foydani bir qismini taqsimlash, ish haqlari va mukofot pullarni to‘lash, agar m a’lum turdagi qimmatli qog‘ozlarga ega bo‘lsa ular bo'yicha dividendlarni to ‘lash, moddiy yordatn k o ‘rsatish hamda korxona faoliyatiga moddiy va m a’naviy zarar etkazsa, ushbu zarar miqdorini qoplash, ish haqi va unga tenglashtirilgan to‘lovlar bo‘yicha tegishli soliqlarni ushlab qolish va shu kabi jarayonlar natijasida moliyaviy munosabatlar yuzaga keladi. Hozirgi kunda davlat byudjet daromadlarini tarkibida mamla- katimizda faoliyat yuritayotgan turli mulkchilik shaklidagi korxo nalar to'laydigan soliqlar va ajratmalar salmoqli o ‘rinni egallaydi. Har qanday davlatning iqtisodiy rivojlanishining asosiy omillaridan biri korxonalar faoliyatini rivojlantirish ulami davlat tomonidan qo‘llab quvvatlash, bir so‘z bilan aytganda davlatning moliyaviy siyosatini samarali vo ‘lga qo‘yilganligi, ham iqtisodiy ham ijtimoiy 14 jihatdan muhim ahamiyatga ega. Korxonalaming mulkchilik shakli va xususiyatlaridan kelib chiqqan holda davlat byudjetiga to‘lay- digan soliqlar va majburiy to ‘lovlar, davlat byudjetidan korxonalami moliyaviy sog‘lomlashtirish va boshqa maqsadlarda ajratilgan moli yaviy yordamlar, ularga turli xil soliq imtiyozlarini berish yoki kor- xonalarga nisbatan qonunchilikka asosan jarimalar va sanksiyalar qo‘llash kabi munosabatlar jarayonida korxonalaming davlat bilan yoki byudjet va byudjetdan tashqari fondlari bilan moliyaviy munosabatlari kelib chiqadi. Korxonalaming tijorat banklari bilan yuzaga keladigan moliyaviy munosabatlari, korxonalaming barcha turdagi moliyaviy, iqtisodiy munosabatlarini amalga oshirishda markaziy bo‘g‘inni egallaydi desak ham bo‘ladi. Korxonaning moliyaviy munosabatlari, tijorat banklardagi maxsus hisob raqamlaridagi pullami saqlash va foydalanish tizimini yaratilishi, bankning kredit va lizing operatsiyalaridan foydalanish, ya’ni kredit bo‘yicha asosiy qarz va hisoblangan foiz to‘lovlarini to‘lash jarayonida yuzaga keladigan munosabatlar, barcha turdagi pul o ‘tkazmalari va valyuta oldi sotdi operatsiyalarini amalga oshirish va boshqa bank xizmatlaridan foydalanish jarayonida yuzaga keladi. Bozor munosabatlari sharoitida korxona, firma va kompaniya rahbarlari yoki moliyaviy menejerlar o ‘z ixtiyoridagi mol-mulkdan va barcha moliyaviy resurslardan samarali foydalanish uchun harakat qilish bilan cheklanib qolmasdan, favqulotda va tasodifiy zararlami qoplash tadbirlarini ko‘rishi ham lozim. Bunda sug'urta munosabatlari katta ahamiyatga ega. Korxonalaming sug'urta kompaniyalari bilan moliyaviy munosabatlari molk-mulklami, risklaming barcha turlari, ishchilaming alohida toifadagilarini, ularning ishlari va majburiyatlaridan kelib chiqqan holda va shu kabilarni sug‘urtalash jarayonida yuzaga keladi. Korxonalaming kontragenti yoki boshqa-boshqa xo‘jalik sub- yektlari bilan yuzaga keladigan moliyaviy munosabatlari, mahsulot va xizmatlar realizatsiyasi, yangi qiymatni yaratish va ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlar jarayonida yuzaga keladi. Korxonalaming xo‘jalik faoliyatida ushbu munosabatlar asosiy o ‘ringa ega, chunki ushbu moliyaviy munosabatlaming asosida moddiy ishlab chiqarish yotadi, ushbu jarayon mamlakatda 15 yalpi icbki mahsulot va milliy daromadning shakllanishi va vujudga kelishiga bevosita ta’sir ko ‘rsatadi. Bundan tashqari korxonalarda barcha turdagi to'lovlarning ko ‘p qismi aynan shu bo‘limga to ‘g"ri keladi, o ‘z navbatida korxonalar faoliyatining moliyaviy va iqtiso diy k o ‘rsatkichlari kocp jihatdan ushbu moliyaviy munosabatlarini samarali tashkii qilinishiga bog‘liq bo‘ladi. K o ‘rib o ‘tilgan barcha moliyaviy munosabatlar, korxonalar xo‘jalik faoliyatida o ‘zlarining alohida muhim jihatlari va reali- zatsiya qilish usullariga ega. Lekin barchasi ushbu jarayonda ishtirokchi subyektlar nuqtayi nazaridan, ikki tomonlama xarakterga ega bo‘lib, ularning moddiy asosini pul m ablag‘larining harakati tashkil qiladi, ulardan foydalanish jarayonida pul oqimlari shakllanadi, moliyaviy munosabatlar jarayonida korxonalaming ustav kapitali tashkil qilinadi, moliyaviy m ablag‘larning aylanish davri boshlanadi va yakunlanadi, korxonada turli xil maqsadli pul fondlar, ja m g ‘armalar va barcha turdagi moliyaviy resurslar tashkil qilinadi va foydalaniladi. Korxonalaming moliyaviy munosabatlari va moliyaviy faoli- yatlari bevosita moliyaviy menejmentning funksiyalari vositasida boshqariladi, shuning uchun ham moliyaviy menejmentning zamirida, xo ‘jalik subyektlaming moliyaviy resurslarini shakllant irish, taqsimlash va ulardan foydalanishni boshqarish tizimi yotadi deb tushuniladi. i Yüklə 6,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|