A. G. Ibragimov, Z. R. Madaminova. M. E. Raxmataliyev

3-§. K orxonalarda korporativ baholash amaliyoti va axboriy
nazorat tizimlarini joriy etish
Korxona moliyaviy menejerlari korporativ moliyaviy rejalash­
tirishni am alga oshirish jarayonida korporativ baholash usullaridan 
foydalanish va uni tahlil qilishi lozim boTadi. Korporativ baholash 
deyilganda korxonalaming mavjud moliyaviy resusrlarining foyda- 
lilik darajalarini baholash asosida kelajakdagi qiymatini aniqlash 
tushuniladi.
Korxonalarda korporativ moliyaviy rejalashtirish jarayonini 
tashkil etishning muhim jihatlaridan biri korporativ baholash 
hisoblanadi. Xalqaro amaliyotda korporativ baholashning quyidagi 
ikki xil modelidan foydalaniladi:
1. 
CAPM (Capital Asset Pricing Model) - kapital aktivlarning 
qiymatini baholash modeli.

---

2. 
WACC (Weighted Avarage Cost o f Capital) - kapitalning 
o'rlaeha tortilgan qiymatini baholash modeli
CAPM modeli kapital aktivlarni baholash modelidir. Buning 
ma'nosi shuki, korxona yoki korporatsiya kelajakda qanday 
daromadga erishishi prognoz qilinib, uning aktivlari qaralayotgan 
holda baholanadi va quyidagi tenglama orqali topiladi:
RR(CAPM) = Rf + (Rm - Rf )
x <3
Bunda: 
(3 - korporatsiyaning risk indeksi;
R f
- risksiz qaytim;
Rm - bozor risk premiumi;
WACC 
modeli 
kapitalning 
o ‘rtacha 
tortilgan 
qiymati 
modelidir. U quyidagi tenglama orqali topiladi.
RR(WACC)
 = —
x 
CD
 x (1 -
T)
 + 
— ^E
—=
 x 
CB 
D + E
D + E
Bunda: D - qarz mablag‘lari ulushi;
E — o‘z mablag‘lari ulushi;
Ce - o ‘z mab lag‘lari narxi;
Ca - qarz mablag‘lari narxi;
T - korporatsiya soliq stavkasi.
Korporativ baholashning asosiy vazifalaridan biri, bu - mavjud 
moliyaviy risklilik darajasida xususiy kapital rentabellik darajasini 
maksimallashtirish hisoblanadi hamda vazifa bir qancha metodlar 
orqali amalga oshiriladi. Ushbu metodlarni biri moliyaviy leverij 
hisoblanadi. Moliyaviy leverij xususiy kapital rentabelligi koeffi- 
siyenti o ‘zgarishiga ta ’sir qiluvchi korxona qarz manbalaridan 
foydalanishni korsatadi va u moliyaviy leverij effekti ko‘rsatkichi 
bilan tavsiflanadi:
MFE = (l-fS)*(AYaRK- KF)*QK/XK 
Пu yerda: fS -foyda solig‘i
AYRK - aktivning yalpi rentabellik koeffisiyenti;
KF - kredit foizlari;
QK - qarz kapitali;
XK — xususiy kapital.
Masalan: kompaniya aksiyadorlari yiliga 5% miqdorida daro- 
mad kutishadi (va kompaniya shu y o ‘l bilan 60% kapitalni shakl- 
lantirmoqchi); kompaniya obligatsiyasini sotib oluvchilar 
3%
55

---

miqdorida 
belgilangan
daromadni kutishadi. Korxonalarga foyda 
(daromad) solig'i joriy-yil uchun 35%. Kompaniyaning o ‘rtacha 
tortilgan kapital bahosi(qiymati)ni hisoblang.
W A C C
=
r d e b t (