A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 319 

yığıncaqlarda "dəhşətli dərəcədə  cəsarətli" nitqlərini eşidəndə 

mat qalırsan. Belə adamların daxili inamı  və  məntiqinə görə, 

"rüsxətli cəsarət" - tufanın ötüb keçməsini, hər  şeyin öz 

məcrasına qayıtmasını gözləməyin üsullarından yalnız biridir. 

Və bu da insan ləyaqəti anlayışı ilə  sıx surətdə bağlıdır. 

Ləyaqətli  şəxs - "dünən ehtiyatlı idim, bu gün cəsarətliyəm, 

sabahsa - necə buyursalar elə olaram, dünən tərənnüm 

eləyirdim, bu gün ifşa edirəm, sabahsa..." - prinsipi ilə 

yaşamağı özünə heç vaxt rəva görməz. 

Onu da deyək ki, belə adamlar nəinki insan ləyaqətindən 

məhrumdurlar, onlar həm də zamanı vahid, qırılmaz mənəvi 

substansiya kimi dərk edib qavraya bilmirlər, onların 

əqidəsincə  nə Dünən var, nə  də Sabah. Olan bir əbədi Bu 

gündür. 

Lakin məlum olduğu kimi Dünənsiz və Sabahsız Bu gün 

yoxdur. Sabahın necə olacağı onu Bu gün necə qurub-

düzəltməyimizdən asılıdır və bu vaxt biz Dünənə 

söykənməliyik... Yaddaş da Zaman kimi mənəvi kateqoriyadır. 

Bəzilərinin "yaddaşsızlığı" hamının yaddaşının korşaldığı 

barədə yalançı inama əsaslanmamalıdır. "Tarixi skleroz" - 

ictimai bəlaların ən təhlükəlisidir. 

Əlbəttə, kinlilik, qisasçılıq cəmiyyətimizin  bütövlükdə 

ruhuna yaddır və dünənki səhvlərimiz üçün məsuliyyət 

daşıyanların çoxuna əsaslı  şəkildə - həm iş üsulu, həm insani 

münasibətləri, həm də daxili, psixoloji baxımdan dəyişməyə 

imkan verilmişdir. Zamanın sınağından ləyaqətlə  çıxanlar 

ölkəyə, xalqa hələ çox xeyir verə bilərlər. Lakin zamanın irəli 

sürdüyü yeni vəzifələrin öhdəsindən gələ bilməyəcəklərini başa 

düşənlər eyni bir ləyaqətlə öz yerlərini buna gücü çatanlara 

versələr yaxşıdır...  İmtina etmək cəsarəti, yeri gələndə, 

ləyaqətlə  kənara çəkilmək mərdliyi kimi anlayışlar da 

mövcuddur. Çox təəsüf ki, üçüncü bir yol da var,   ləyaqətdən 

uzaq olan ictimai dəyişiklik yolu, ürəyincə olmaya-olmaya, 

"lazımi" davranışı yamsılama yolu. Şəxsi rifahını qoruyub-

---

 320 

saxlamaq naminə əqidəyə xəyanət etmək yolu - pusub gözləmə 

siyasəti. 

Sov.İKP XXVII qurultayı  həyatımızın yeniləşməsi 

prosesinin qarşısıalınmaz olduğunu, uzunmüddətli  əsaslı 

dəyişikliklər strategiyasını  qəti və ciddi şəkildə  təsdiq etdi... 

Qurultay "ev bizim, sirr bizim" fəlsəfəsinə  əsaslanan siyasəti 

bütün dünyanın gözü qarşısında ifşa edərək, kəsirlərimizi, 

səhvlərimizi açıq-aydın  şəkildə göstərdi... Yaşadığımız evin 

içini silib süpürmək qətiyyəti dilə-düşə düşmək xofuna üstün 

gəlməlidir.  İctimai yeniləşmənin  əsası, məğzi mükəmməl 

şəxsiyyət problemidir. Cəmiyyətin ləyaqəti onun üzvlərinin - 

mənən zəngin, işgüzar, yüksək səviyyəli, həssas adamların 

insani ləyaqəti ilə müəyyən edilir. Vicdan, şərəf,  əsl insani 

ləyaqət belə hərtərəfli şəxsiyyətin ən vacib keyfiyyətləridir. 

Vicdan kimi ləyaqət də sabit anlayışdır,  şəraitdən asılı 

olaraq rezin təki dartılıb-yığıla bilməz. Vicdanı müəyyən 

dövrə, zamana qədər yuxuya vermək, dondurub saxlamaq 

gülüncdür. Dünyaya bir   dəfə  gəlmişik. Bir məqamda 

ləyaqətinin tapdalanmasına dözüb vaxtı çatanda, imkan 

düşəndə ləyaqətli olduğunu sübut edəcəyinə ümid bəsləmək ən 

azı sadəlövhlük olardı. Təkəbbür, dikbaşlıq, lovğalıq ləyaqətin 

birbaşa antipodlarıdır. Bir qayda olaraq, bunlar bir-birini inkar 

edən xüsusiyyətlərdir, doğrudur, bəzən biz aldanıb təkəbbür və 

lovğalığı  əsl ləyaqət kimi qəbul edirik. Mən həmişə dik-dik 

gəzən,  ədalı, üz-gözündən təkəbbürlü-laqeyd ifadə  əskik 

olmayan adamları az görməmişəm.  Əslində, mən "həmişə"  

sözünü yerində  işlətmədim. Çünki bəşəriyyətin böyük bir 

hissəsinin yuxarıdan aşağı, təkəbbürlə baxan bu adamlar bu və 

ya digər dərəcədə asılı olduqları  şəxslərlə münasibətdə  dərhal 

dəyişir, onların sərt, soyuq baxışları yumşalır, yaltaq bir ifadə 

alır, bayaqkı məğrurluqlarından əsər-əlamət qalmır. Bunun özü 

də  ləyaqətsizlikdir.  Əgər sən gülərüz, xeyirxah, hazırcavab, 

qılıqlı adamsansa, çox gözəl, buna yalnız sevinə bilərik, bir 

şərtlə ki, bu gözəl məziyyətlərini müvafiq şərait, "faydalı" 

---

 321 

adamlar üçün saxlamayasan, pinəçi ilə  də, zavod, institut, 

sovxoz direktoru ilə olduğun kimi gülərüz, səmimi olasan. 

Yox, əgər təbiətən dinməz, qaraqabaq adamsansa, liftçi qadının 

salamını cavabsız qoyduğun halda, mötəbər məclislərdə bülbül 

kimi ötməyəsən. 

Mən bir təkəbbürlü,  şöhrətpərəst, özündən razı incəsənət 

xadimi tanıyırdım. Xəstəlik dərəcəsində xudbin və özünə 

vurğun bu adamın bir dəfə, hansısa fəxri adı almaq üçün necə 

dil töküb yalvardığını, göz qabağındaca dəyişilib tamam başqa 

adam olduğunu heyrətlə müşahidə eləmişəm. Yəqin bu adamın 

ləyaqəti (daha doğrusu ləyaqətsizliyi) ona düşünməyə imkan 

verirdi ki, xalq arasında dik-dik gəzib, təşəxxüs satmaq, 

qürrələnmək xatirinə, xəlvət yerdə yalvarıb alçalmaq da olar. 

Mükafata yalnız və yalnız özünün layiq olduğuna lazımi 

adamları inandırandan, müxtəlif yalan və doğruların köməyilə 

çoxdan tamarzı olduğu mükafatı alandan sonra həmin sənət 

xadimi gözlərini yerə dikərək, "təvəzökarlıq"la bildirdi ki, bu 

mükafata heç də onun özü yox, onun şəxsində bütün 

həmkarları, bütün xalq, bəlkə də bütün tərəqqipərvər bəşəriyyət 

layiq görülüb... 

Görəsən, dünyada elə bir fəxri ad, elə bir titul varmı ki, onun 

yolunda insan həyatının ali mükafatından - ləyaqətdən imtina 

eləsin? 

Bir rəis... Yox, daha rəislər haqqında yetər. Yüksək 

dairələrdən enib, hər gün, hər saat ovqatımıza, iş 

qabiliyyətimizə, vaxt bölgümüzə bu qədər təsir göstərən, qəribə 

görünsə  də insan ləyaqətiylə bu və ya digər  şəkildə daim 

təmasda olan, bəzən isə ona meydan oxuyan çox adi bir 

sahədən - xidmət sahəsindən danışaq. 

 

*** 

Başqa  şəhərdə ezamiyyətdə olarkən, mehmanxanaya yer 

almağa gəlmisiniz. Xoş  gəlib, səfa gətirmisiz, amma ehtiyatlı 

olmağınız məsləhətdir, vizit vərəqini allah eləməmiş bir az gec 

---