Replikatsiyaning elongatsiyasi
DNK molekulasining sintezi praymer oxirida DNK-polimeraza III fermenti
ishtirokida boshlanadi. Sintez matritsa asosida 5'
→ 3' yo`nalishi bo`yicha ikki
zanjirda bir vaqtda sodir bo`ladi. Ma'lumki, DNK zanjiri antiparallel bo`lganligi
uchun, yangi sintezlanayotgan molekula ham qarama-qarshi tomonga uzayib
borishi kerak. Bu jarayonda ikki xil ferment ishtirok etishi zarur edi. Aslida bu
reaksiyani bitta ferment - DNK-polimeraza katalizlaydi. Shunga asosan,
A.Korinberg DNK zanjirining o`sish jarayonida molekulaning ayrim yerlari
uzilgan, ochiq joylar bo`lishi mumkin, degan xulosaga kelgan. Keyinchalik bu
g`oya yapon olimi R.Okazaki tomonidan tajriba asosida isbotlangan. Olim har
ikkala zanjir bir vaqtda replikatsiya qilinganda, bir zanjir uzluksiz, ikkinchi yangi
zanjir esa kalta fragmentlar shaklida sitezlanishini kashf etdi. Uzluksiz
sintezlanadigan zanjir "boshlovchi" uzilib sintezlanadigani "orqada qoluvchi"
zanjir deb ataladi. Okazaki bo`lakchalarining sintezi uchun tomizg`i sifatida RNK
ning kichik qismlari kerak. Chunki DNK-polimerazaning o`zi zanjirni uzaytira
olmaydi. RNK tomizg`i kalta zanjirli RNK bo`lib, uning 3' uchiga birin-ketin
dezoksiribonukleotid qoldiqlari birikadi (6-rasm). DNK fragmentlari
shakllangandan so`ng DNK dagi ribonukleozid qoldiqlari ribonukleaza yoki RNK-
aza H deb ataluvchi fermentlar orqali ajratiladi.
45
6-rasm
Replikatsiya ayrisi
Praymerlar degradatsiyasida DNK-polimepaza I ishtirok(7-rasm) etadi. Bu
ferment polimeraza va nukleazalik xususiyatiga ega. Mazkur enzimda ikkita
markaz bo`lib, birinchisi praymerni degradatsiya qilsa, ikkinchisi esa DNK
molekulasi sintezida hosil bo`lib qoladigan oraliq-bo`shliqlarni dezoksi-
ribonukleozidfosfatlar bilan to`ldirib turadi.
Dostları ilə paylaş: |