A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ĠSTĠFADƏ OLUNMUġ ƏDƏBĠYYAT VƏ QEYDLƏR
473
474 Pilək nazik, yastı və dairəvi formada əlvan metal lövhəciklərdən hazırlanırdı. Pilək düzümləri romb, üçbucaq, dairə Ģəklində müxtəlif həndəsi formalar əmələ gətirirdi. Pilək məmulatı, adətən, iki cür: ya baĢdan-baĢa naxıĢ ünsürlərini doldurmaqla, ya da onları yalnız mühit xətləri üzərinə düzməklə hazırlanırdı. Pilək tikmə əsasən parça üzərində (Ģal, mahud) tətbiq edilirdi. Milli tikmələrin məhəlli növü olan xanduz baĢlıca olaraq Lənkəran bölgəsində geniĢ yayılmıĢdı. Xanduz tikmə üsulunda iynə, Ģəbəkəli parça, iki ədəd qasnaq və müxtəlif rəngli ipək, iplik, yun sapdan istifadə olunur. ġəbəkəli parça çox vaxt tikici həvəskarların özləri tərəfindən hazırlanırdı. Bunun üçün kətan parçanın əriĢ-arğacı sayca təkəmseyrək çıxarılıb Ģəbəkə halına salınır. Sonra həmin Ģəbəkəli parça vasitəsilə məmulat üzərində naxıĢ salınır. Bunun üçün usta əvvəl Ģəbəkəli parçanı qasnağa kip keçirilmiĢ məxmər, atlaz, ağ, kətan və s. növ parça üzərinə qoyur və əlində olan hazır naxıĢlı nümunəyə baxaraq rəngli saplarla say hesabı iĢləməyə baĢlayır. Tikici yeni ilmə əldə etmək istədikdə iynəni say üzrə Ģəbəkəli sapdan eninə və bir də uzununa götürür. Çox vaxt iynə Ģəbəkəyə çəpəki keçirilir. Örtmə üsulu ilə tikmə texnikası mürəkkəb quruluĢa malik kompozisiyalar qur- maq, real üslubda təsvirlər əldə etmək məqsədilə tətbiq edilirdi. Örtmə üsulunda müxtəlif növ saplardan istifadə edilir və bu üsul müxtəlif növ parçalara (Ģal, mahud, ipək, kətan) tətbiq olunur. XIX əsr Azərbaycan bədii tikmə nümunələri arasında bir və ikiüzlü örtmə üsuluna rast gəlirik. Bu üsulla iriölçülü məiĢət əĢyaları bəzədilirdi. Oturtma bəzək üsulu ilə ağ və qara yunu bir-birinə oturdub müəyyən təsvir əldə edilmiĢdir. KeçmiĢdə saray çadırlarının əsas bəzəyində oturtma tikmə üsulundan geniĢ istifadə edirdilər. Oturtma əvvəllər keçə, dəri, sonralar müxtəlif rəngli parçaların kəsilib quraĢdırılması yolu ilə inkiĢaf etdirilmiĢdir. XIX əsrdə bu üsulla yüküzü, buxarı pərdəsi, süfrə, yaxud tapança qoburu, qılınc qını, yəhəraltı və s. əĢyalar bəzədilirdi. Azərbaycanın bədii tikmə növlərindən biri olan zərənduz (çaxma pilək) zər- gərlik sənəti ilə üzvi surətdə əlaqədar olmuĢdur. Zərənduz tikmənin təsvir vasitələrini döymə və basma (qəlibkarlıq) üsulu ilə hazırlanmıĢ müxtəlif naxıĢ formaları təĢkil edirlər. Bu üsulla naxıĢ kompozisiyası metal lövhəcikləri müəyyən olunmuĢ naxıĢ sxemi üzrə parçaya bənd etməklə əldə edilir. Üzəri qabarıq naxıĢlı metal lövhəciklər vəzn etibarilə bir qədər "ağır" olduğundan bu tikmə üsulu üçün məxmər, tirmə, xara və s. kimi ağır parçalar yerlik məqsədilə istifadə edilir. Belə tikməli əĢyalar məiĢətdə taxça, güzgü, buxarı, yük və s. örtüyü kimi istifadə edilir. XIX əsrdə zərənduz tikmə ilə daha çox ġəki, ġamaxı və Lahıcda məĢğul olurmuĢlar. Zərənduz metal lövhəcikləri müxtəlif formalı buta, paxlava, üçbucaq, dördkünc, dairə, quĢ, balıq və s. Ģəklində hazırlanırdı. XIX əsrdə zərənduz üsulunu qadın üst paltarlarının ətək və yaxalarına qaytanla bərabər tətbiq edirdilər. Buta, gülbuta, gülbənd və s. Ģəkilli piləkləri paltar yaxasına düzdükdə ona "düymə", "həbbaf‖ da deyilirdi.
475 ĠSTĠFADƏ OLUNMUġ ƏDƏBĠYYAT VƏ QEYDLƏR
COĞRAFĠ ġƏRAĠT 1.
Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, I с, В., "Elm", 1998, s.44. 2.
Yenə orada. 3.
Почвы Азербайджанской ССР. Б., 1953, с.37. 4.
Azərbaycan SSR-in fiziki coğrafiyası. В., 1998, s.35. 5.
Yenə orada, s.7. 6.
Yenə orada, s.286. 7.
Yenə orada, s.297-298. 8.
Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, I c, s.45. 9.
Yenə orada, s.46. 10.
Yenə orada. 11.
12.
Yenə orada, s.47. 13.
Yenə orada, s.49. 14.
Yenə orada, s.51-52. 15.
Yenə orada, s.50. 16.
Yenə orada, s.48.
TARĠXĠ OÇERK
1.
T.Ə.Bünyadov. Azərbaycan arxeologiyası oçerkləri. Bakı, 1960, s.37. 2.
Q.Ə.Əliyev. Qafqaz ən qədim çağlarda. "Azərbaycan arxeologiyası", 1999, № 3-4, s.l 15.
3.
Ə.Q.Cəfərov. Quruçay dərəsində. Bakı, 1990, s.24-25. 4.
М.М.Гусейнов. Древний палеолит Азербайджан. Баку, 1985, с.31. 5.
M.M.Hüseynov. Azərbaycan arxeologiyası. Bakı, 1975, s.82. 6.
М.М.Гусейнов. Жилище древнейшего человека в нашей стране. Природа, 1974, №3. 7.
Ə.Q.Cəfərov. Azərbaycanın ilk sakinləri. Bakı, 2004, s.62-63. 8.
Ə.Q.Cəfərov. Quruçay dərəsində, s.47. 9.
T.Ə.Bünyadov. Azərbaycan arxeologiyası oçerkləri, s.37.
476 10.
И.М.Джафарзаде. Гобустан. Наскальные изображения. Баку, 1973, с.15. 11.
Yenə orada. 12.
Н.И.Вавилов. Опыт агроэкологического обозрения важнейших полевых культур. М.-Л., 1957, с.87-88, 116. 13.
И.Д.Мустафаев. Материалы по изучению пшеницы, ржи, ячменя и глопсов Азербайджана. Баку, 1961, с.4. 14.
R.M.Qasımova. Azərbaycan xalqının etnogenezi paleoantropoloji və antropoloji (somatoloji) materiallar əsasında (Doktorluq dissertasiyasının avtoreferatı). Bakı, 1997, s.13. 15.
16.
И.Г.Нариманов. Культура древнейшего земледельческо-скотоводческого населения Азербайджана. Баку, 1987, с.77-78. 17.
Ġ.M.Cəfərzadə. Göstərilən əsər, s.16. 18.
19.
О.А.Абибушаев. Энеолит и Бронза на территории Нахичеванской АССР. Баку, 1982, с.24. 20.
И.Г.Нариманов. Культура древнейшего..., с. 149-154. 21.
2000, s.151. 22.
И.Г.Нариманов, Г.Ф.Джафаров. О древнейшей металлургии меди на территории Азербайджана. СА, 1990, № 1, с.7. 23.
Q.Ə.Əliyev. Qafqaz ən qədim çağlarda. "Azərbaycan arxeologiyası", 1999, № 3-4, s. 117. 24.
H.F.Cəfərov. Azərbaycan e.ə. IV minilliyin axırı - I minilliyin əvvəllərində, s.24. 25.
Q.S.Ġsmayılov. Quruçay və Köndələnçay vadilərində qədim mədəniyyət izləri. Bakı, 1981, s.13. 26.
В.М.Массон. Средняя Азия и Древний Восток. М., 1964, с.217. 2,7. О.А.Абибуллаев. Энеолит и Бронза на территории Нахичеванской АССР, с.238. 28.
29.
R.M.Qasımova. Göstərilən əsər, s. 14-15. 30.
Г.С.Исмаилов. Археологическое исследование древнего поселения Баба- Дервиш (III тысячелетия до н.э.). Баку, 1978, с.97. 31.
Q.S.Ġsmayılov. Quruçay və Köndələnçay vadisində qədim mədəniyyət izləri, s.19. 32.
H.F.Cəfərov. Göstərilən əsər, s.23. 33.
палеометалла на территории Азербайджана. Баку, 2000, с.20. 34.
T.Ə.Bünyadov. Azorbaycanda əkinçiliyin inkiĢafı tarixinə dair. Bakı, 1964, s.7. 35.
Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|