A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 müvəffəqiyyətlə tamaĢaya qoyuldu. AĢıq Alı, Molla Cümə, AĢıq Ələsgər, xanəndələrdən Hacı Hüsü, MəĢədi Ġsi, Keçəçi oğlu Məhəmməd, Cabbar Qaryağdı oğlu musiqinin inkiĢafında böyük rol oynayırdılar. Tarzən Sadıqcan tara yeni simlər əlavə etməklə onu mükəmməl musiqi alətinə çevirdi [108]. Bu dövrdə Bakıda BayırĢəhərdə gözəl memarlıq nümunələri olan inzibati- ictimai binalar, Mərdəkanda villalar inĢa edildi. XX əsrin ilk onilliklərində sənayenin inkiĢafında yeni, mühüm yeniliklər baĢ verdi. Neft sənayesində iri inhisarların, xarici kapitalın mövqeyi gücləndi. ĠnhisarlaĢma həmçinin mis və Ģərab istehsalı sahələrində sürətlə gedirdi. Bu dövrdə ipək emalı, pambıqtəmizləmə, balıq sənayesi sahələrində milli kapital nümayəndələri əsas rol oynayırdılar. Azərbaycan qəzalarında da sənaye istehsalı sürətlə artırdı [109]. Bu, nəqliyyat əlaqələrinin inkiĢafı ilə birbaĢa bağlı idi. 1908-ci ildə Uluxanlı-Culfa dəmir yolu xəttinin iĢə salınması ilə Naxçıvan Azərbaycanın əsas hissəsi ilə davamlı nəqliyyat əlaqəsinə malik oldu ki, bu da bölgənin iqtisadi inkiĢafına, ümumazərbaycan miqyasında daxili bazarın geniĢlənməsinə müsbət təsir etdi. XX əsrin baĢlanğıcında kənd təsərrüfatında əsas yeniliklərdən biri texniki bit- kilər: pambıq, tütün istehsalının daha sürətlə artması idi. Üzümçülük və ipəkçilik də inkiĢaf edirdi. Əvəzində taxıl əkini sahələri ixtisar olunur və ildən-ilə Azərbaycana kənardan, xüsusən ġimali Qafqazdan taxıl məhsulları gətirilməsi geniĢ miqyas alırdı. Bu dövrdə dəmir yolu nəqliyyatının inkiĢafı ilə bağlı dəvələrlə yükdaĢımalar kəskin surətdə azaldı və bu da dəvəçiliyə mənfi təsir göstərdi.
59 XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan kəndlərinin torpaqla təmin olunması sahəsində vəziyyət daha da ağırlaĢdı. Əkinə yararlı torpaq fondunun əsas hissəsi xəzinənin ixtiyarında idi və hökumət yerli əhalinin torpaq payı almaq istəklərinə illər boyu cavab vermədiyi halda, Rusiyadan köçürülənlərə bol-bol torpaq sahələri bağıĢlayırdı. Təkcə Muğanda 1912-ci ildə 20 min rus ailəsinin yaĢadığı 49 kənd salınmıĢdı [110]. Bu dövrdə çarizmin müstəmləkəçilik siyasətinin sərtləĢməsi, kapitalist istismarının və feodal zülmünün çulğalaĢması fəhlə tətillərinin, kəndli çıxıĢlarının, milli hərəkatın güclənməsinə gətirib çıxardı. Xüsusən 1905-1907-ci illər inqilabı dövründə Azərbaycanda ictimai-siyasi fəallıq artdı, milli dilin və mədəniyyə-
60
61 tin inkiĢafı, azərbaycanlıların dövlət iĢlərində iĢtirakı uğrunda mübarizə gücləndi. Çar hakimiyyəti orqanları və davakar erməni millətçiləri - daĢnaklar xalqımıza qarĢı qətl və qarətlərə baĢladılar. Azərbaycanın qeyrətli oğulları Əhməd bəy Ağayev və Ələkbər bəy Rəfibəyli Difai partiyasını yaradaraq xalqın özünü-müdafiəsini təĢkil etdilər, düĢmənə hər yerdə sarsıdıcı zərbələr endirdilər. Azərbaycanlı deputatlar Rusiya Dövlət Dumalarının iĢində fəal iĢtirak edərək imperiyada yaĢayan bütün müsəlman xalqlarının mənafeyini müdafiə edirdilər. 1914-cü ildə baĢlanan Birinci dünya müharibəsi dövründə ölkədə ümumi vəziyyət daha da ağırlaĢdı. Müharibənin doğurduğu çətinliklər bütün imperiyanı bürüyən dərin böhrana səbəb oldu. Xalq inqilabı 1917-ci ilin fevralında Romanovlar sülaləsinin devrilməsi ilə nəticələndi. Azərbaycanda milli-azadlıq mübarizəsi geniĢ miqyas aldı. M.Ə.Rəsulzadənin baĢçılığı ilə Müsavat partiyası bu mübarizədə bütün milli qüvvələri öz ətrafında toplayaraq, Azərbaycan xalqını demokratik Rusiya tərkibində geniĢ muxtariyyət tələbindən Ġstiqlal bəyannaməsinin qəbul edilməsinə doğru qətiyyətlə apardı.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Cümruhiyyətinin yaradılması ilə müstəqil dövlətçiliyimiz bərpa edildi. Osmanlı dövlətinin hərbi yardımı ilə Bakı düĢməndən təmizləndi. F.Xoyskinin, N.Yusifbəylinin baĢçılığı ilə Azərbaycan hökuməti müs- təqilliyin möhkəmləndirilməsi, ərazi bütövlüyünün qorunması, demokratik dəyi- Ģikliklər aparılması, ordu və hərbi donanma yaradılması, milli mədəniyyətin inkiĢaf etdirilməsi sahəsində çox böyük uğurlar qazandı. Bakıda universitet, Qazaxda seminariya açıldı. Ölkəmizdə yaĢayan bütün xalqların təmsil olunduğu parlament yaradıldı, qonĢu dövlətlərlə normal əlaqələr qurulmasına baĢlandı. Dünyanın böyük dövlətləri tərəfindən Azərbaycanın istiqlalının tanınmasına nail olundu [111]. Lakin Rusiyada bolĢeviklər daxili müharibədə qalib gəldikdən sonra Qafqazı yenidən iĢğal etməyə qalxdılar. XI Qırmızı ordu 1920-ci il aprelin 27-də Azərbaycanı istila etdi. Azərbaycanın sovetləĢdirilməsi baĢlandı.
Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|