A. X. Pardayev Z. A. Pardayeva boshqaruv hisobi

T/r	Tasnif belgisi
Tasnif turi
1	Pul mablag‘lariga bo‘lgan munosabat bo‘yicha	Moliyaviy pul oqimi Pulsiz moliyaviy oqimi
2	Harakat yo‘nalishlari bo‘yicha	Moliyaviy kirim Moliyaviy chiqim
3	Moliyaviy faoliyatga ta’siri bo‘yicha	Ijobiy moliyaviy oqim Salbiy moliyaviy oqim
4	Moliyaviy oqimning hajmi bo‘yicha	Umumiy yoki miqdoriy moliyaviy oqim Sof moliyaviy oqim
5	Moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining qaysi turlariga taalluqligiga qarab	Joriy (asosiy) faoliyatdan keladigan moliyaviy oqim Investitsion faoliyatdan keladigan moliyaviy oqim Moliyaviy faoliyatdan keladigan moliyaviy oqim
6	Faoliyatga bo‘lgan munosabati bo‘yicha	Tashqi moliyaviy oqim Ichki moliyaviy oqim
7	Moliyaviy-xo‘jalik jarayonlariga xizmat ko‘rsatish ko‘lami bo‘yicha	Xo‘jalik yurituvchi subyektning butun moliyaviy oqimi Xo‘jalik yurituvchi subyektning alohida tarkibiy tuzilmalari moliyaviy oqimi Alohida moliyaviy faoliyatning moliyaviy oqimi
8	Davomiyligi	Qisqa muddatli moliyaviy oqim O‘rta muddatli moliyaviy oqim

		8.3. Uzoq muddatli moliyaviy oqim
9	Davriyligi	Davriy moliyaviy oqim Nodavriy moliyaviy oqim
10	Sinxronlik	Sinxron moliyaviy oqim Asinxron moliyaviy oqim
11	Xavf (risk)	Xavfli moliyaviy oqim Xavfsiz moliyaviy oqim
12	Tezlik	Tezkor moliyaviy oqim Sekin moliyaviy oqim
13	Xajm yetarliligi bo‘yicha	Ortiqcha moliyaviy oqim Optimal moliyaviy oqim Defitsit moliyaviy oqim
14	Yuzaga kelishini oldindan bilish bo‘yicha	To‘laligicha oldindan prognoz qilinadigan moliyaviy oqim Qisman oldindan prognoz qilinadigan moliyaviy oqim Oldindan prognoz qilib bo‘lmaydigan moliyaviy oqim
15	Boshqaruv jarayonida nazorat qilish imkoniyati	Tartibga solingan moliyaviy oqim Tartibga solinmagan moliyaviy oqim
16	Hisobot davriga nisbatan vaqti bo‘yicha	Joriy davr moliyaviy oqimi Kelgusi davr moliyaviy oqimi
17	Muhimliligi darajasiga qarab	Ustuvor moliyaviy oqim Ikkinchi darajali moliyaviy oqim

Iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichida qator davlatlarda yirik kompaniyalarning moliyaviy-iqtisodiy inqirozga uchrayotgani tufayli zamonaviy sharoitlarda har qanday xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy oqimlarini optimal boshqarishni ta’minlash alohida ahamiyat kasb etmoqda. Bu muhim vazifani esa samarali tarzda tashkil qilingan moliyaviy oqimlar boshqaruv hisobining nafaqat operativ-taktik, balki uni strategik darajada tashkil qilmasdan amalga oshirib bo‘lmaydi.

Samarali tarzda tashkil qilingan moliyaviy oqimlarning strategik boshqaruv hisobi uning moliyaviy oqimini boshqarish bo‘yicha samarali

tarzdagi moliyaviy qarorlarni qabul qilish asoslarini yaratadi – mulkdorlarning asosiy maqsadiga yetaklovchi eng samarali boshqaruv qarorlarining qabul qilinishini ta’minlaydi.
Agarda xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan bo‘lsa, u holda moliyaviy oqimlarning strategik boshqaruv hisobi uni moliyaviy jihatdan sog‘lomlashtirish maqsadida tuzilayotgan dastur ko‘rsatkichlarini asoslab beruvchi eng asosiy va muhim vositaga aylanadi.
Boshqacha qilib aytganda, moliyaviy oqimlarning strategik boshqaruv hisobi - bu xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy strategiyasini asoslab beruvchi vositadir.
Moliyaviy oqimlarning strategik boshqaruv hisobi doirasida moliyaviy oqimlarga va oqibatda xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holatiga ta’sir ko‘rsatuvchi nafaqat ichki, balki tashqi omillarning batafsil tahlili amalga oshirilishi kerak.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy oqimlari strategik boshqaruvi hisobi mohiyatini uning quyidagi vositalari orqali baholash mumkin:

1. xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holatini baholovchi nisbiy ko‘rsatkichlari (koeffitsiyentlari) tizimi;

   
   

2. xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy oqimlari klassifikatsiyasi;

   
   

3. xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy oqimlari matematik modeli.

   
   

Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holatini baholovchi nisbiy ko‘rsatkichlar (koeffitsiyentlar) tizimi – bu xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy strategiyasini uning moliyaviy-xo‘jalik operativ faoliyati bilan bog‘lab turuvchi moliyaviy oqimlar strategik boshqaruv hisobi vositasidir. Boshqacha qilib aytganda, bu tizim xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy strategiyasini muayyan maqsad va ko‘rsatkichlarga aylantirish imkoniyatini beradi.

Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holatini baholash bo‘yicha nisbiy ko‘rsatkichlar (koeffitsiyentlar) tizimi orqali uning barcha yo‘nalishlarini: mulkiy ahvoli, moliyaviy barqarorlik darajasi, to‘lov qobiliyati va likvidlik darajasi, ish faolligi va shu kabilarni qamrab olishi lozim.
Uning yakuniy maqsadi – xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holatini obyektiv baholash va moliyaviy-xo‘jalik faoliyati samaradorligini oshirishni ta’minlashga xizmat qilishi kerak.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning mulkiy ahvolini baholash ko‘rsatkichlari uning aktivlari tarkibi, tuzilishi va dinamikasini ifodalaydi.
Moliyaviy barqarorlikni baholash ko‘rsatkichlari xo‘jalik yurituvchi subyekt aktivlari va passivlarining tarkibi, ularning tarkibiy tuzilishi va dinamikasini aks ettiradi va uning qarz orqali moliyalashtirish manbalaridan mustaqilligini ifodalaydi.
To‘lov qobiliyati va likvidlik darajasi ko‘rsatkichlari xo‘jalik yurituvchi subyektning barcha majburiyatlari uchun to‘lash qobiliyatini hamda qisqa muddatli majburiyatlarni to‘lash imkoniyatlarini, shuningdek ko‘zda tutilmagan xarajatlar vujudga kelgan taqdirda ular bo‘yicha to‘lovni amalga oshirish imkoniyatini ifodalaydi.
Ishbilarmonlik faoliyatini baholash ko‘rsatkichlari xo‘jalik yurituvchi subyekt resurslaridan foydalanish intensivligini (kapitalning aylanish koeffitsiyenti), faoliyat samaradorligi va xo‘jalik yurituvchi subyekt resurslaridan foydalanishni (rentabellik koeffitsiyenti) va xo‘jalik yurituvchi subyektning qimmatli qog‘ozlar bozoridagi (bozor faoliyati koeffitsiyenti) holatini ifodalaydi.
Bunda har bir ajratib ko‘rsatilgan xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holatini barcha yo‘nalishlari bo‘yicha kompleks baholash, shuningdek har bir yo‘nalishni uning tashkiliy qism elementlari kesimida, maqsad va vazifalarini, ayrim ko‘rsatkich va harakatlarini ko‘rib chiqish lozim.
Odatda, xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy holatining barcha yo‘nalishlari bir-biri bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi va shunga muvofiq, uning bir yo‘nalishini baholash uchun shakllantirilgan ko‘rsatkichlardan boshqa yo‘nalish holatini baholash uchun ham foydalanish mumkin.
Shu bilan bir qatorda e’tirof etish kerakki, moliyaviy holatni ifodalovchi ko‘rsatkichlardan biriga haddan tashqari e’tiborni kuchaytirib yuborish kerak emas, chunki u boshqa yo‘nalishlar orasidagi munosabatlarning buzulishiga olib kelishi mumkin. Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holatini baholash jarayoni keng ko‘lamli bo‘lishi kerak, ya’ni, moliyaviy holatni baholash nisbiy ko‘rsatkichlarini (koeffitsiyentlari) uning kompleks baholashga qaratilgan modellari bilan bog‘lash maqsadga muvofiq (misol uchun, rentabellikning eng muhim ko‘rsatkichlari omilli modellari bilan yoki bankrot bo‘lish ehtimolini oldindan prognoz qilishning iqtisodiy-statistik omillari bilan).
Moliyaviy oqimlar strategik boshqaruv hisobining ikkinchi vositasi
– bu yetarlicha ko‘p sonli, muhimlari jadvalda keltirilgan belgilar bo‘yicha amalga oshiriladigan xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy oqimlari va uning matematik modeli qurilishi asosida yotgan klassifikatsiyasidir.
Moliyaviy oqimlar strategik boshqaruv hisobining uchinchi vositasi – bu xo‘jalik yurituvchi subyektning qiymat ifodasidagi moliyaviy va moddiy resurslar harakatini aks ettiradigan moliyaviy oqimlarning matematik modelidir (3-rasm).
Ushbu model xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy oqimlari va ularning o‘zaro bog‘liqligini tasvirlaydigan tenglamalar tizimini o‘zida aks ettiradi hamda xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy va xo‘jalik faoliyati samaradorligini oshirish va moliyaviy oqimlarini optimallashtirish imkoniyatlarini belgilaydi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy oqimlar strategik boshqaruv hisobi jarayoni nafaqat moliyaviy oqimlar hisoblarini, balki quyida keltirilgan uchta elementlarni ham o‘z ichiga oladi (2-rasm):

1. moliyaviy oqimlarning strategik tahlili (MOST);

   
   

2. moliyaviy oqimlarni strategik rejalashtirish (MOSR);

   
   

3. moliyaviy oqimlarning strategik nazorati (MOSN).

   
   

MOST

Qayd etish kerakki, moliyaviy oqimlar strategik boshqaruv hisobining ana shu rasmdagi elementlaridan birini boshqalaridan ajratish qiyin.

Tashqi omillar

Ichki omillar va moliyaviy