Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
236 daşıyanlara hörmət gətirir, onları şöhrətləndirir. Fikrimcə, söhbət Nizaməddin Şəmsizadədən gedəndə belə də demək olar. «Professor» sözü Nizaməddin Şəmsizadəyə nə qədər şan-şöhrət gətirirsə, onu tanıdırsa, Nizaməddin Şəmsizadə adı və təxəllüsü də «professor» sözünə o qədər yaraşır, yaraşıq verir. Məncə Nizaməddin Şəmsizadə qeyri-adi müşahidə qabiliyyəti, problemi görmək və onun mahiyyətinə dərindən nüfuz etmək bacarığı, analoji fakt və hadisələri qruplaşdırmaq müqayisə və təhlil etmək, ümumiləşdirmək, doğru – dürüst elmi nəticələr çıxarmaq və nəhayət, qələmə almaq məharəti ilə seçilən alimlərdəndir. Mərhum professor Xəlil Əlimirzəyev deyərdi ki, «Adam var, yaxşı tədqiqatçıdır yaxşı da natiqdir. Amma, yaxşı yaza bilmir. Adam var, yaxşı tədqiqatçıdır, yaxşı da yazır, amma pis danışır. Adam da var, həm yaxşı tədqiq edir, həm yaxşı yazır, həm də yaxşı natiqdir, bax əsl alim odur». Xoşbəxtlikdən hər üç keyfiyyət Nizaməddin Şəmsizadədə birləşmişdir. 1978-ci ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda əmək fəaliyyətinə başladığı vaxtdan N.Şəmsizadə elmi – ədəbi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmişdir. Mövzunu seçmək, ona yanaşmaq tərzi və metodu ilə fərqlənən Nizaməddin ilk axtarışlarından ədəbiyyatşünaslıq sahəsinə ciddi, iddialı və inadkar bir gəncin gəldiyini hiss etdirdi. Qısa bir müddətdə yazdığı dissertasiya ilə repressiya qurbanı olmuş görkəmli tənqidçi Əli Nazimi ilk dəfə tənqidi fikir tarixinə gətirmiş, onun rəsmi bəraətinə, əgər belə demək mümkünsə, mənəvi bəraət möhürünü vurmuşdur. Ədəbiyyatşünaslığın 20-30-cu illər repressiya dövründəki boşluğu Nizaməddin Şəmsizadənin sanballı, nəzərə alsaq ki, həmin araşdırmalar sovet rejimi və ideologiyasının hakimi – mütləq olduğu vaxtlarda aparılırdı, həm də cəsarətli tədqiqatları ilə doldurulmuşdu. Müəllifin «Ədəbi mübahisələr» adlı əsərində (1986) Azərbaycan ədəbi tənqidinin ziddiyyətli 1920-30-cu illər mərhələsini ilk dəfə sistemli şəkildə təhlili verilmiş, B.Çobanzadə, Ə.Nazim, M.Quliyev, Ə.Abid, H.Zeynallı, M.K. Ələkbər, A. Musaxanlı kimi xadimlərin elmi – ədəbi irsini dəyərləndirilmişdi. N. Şəmsizadənin tədqiqatları müəllifin səmimiliyi ilə daha da sanballı olur, o hər cür saxtakarlıqdan uzaqdır və lazım gəldikdə öz mövqeyini məharətlə müdafiə edir. Əgər hansısa obyektiv yaxud, subyektiv səbəbdənsə, tədqiqatçı mülahizə və mühakimələrində, qənaətlərində müəyyən yanlışlıqlara yol verirsə, onu etiraf etməyi bacarır. Ulu Dədə Qorqud müdrikliyi və kamilliyi ilə deyir: « Qoy bizim səhvlərimiz ibrət işığına çevrilib elimizə düz yolu nişan versin» (Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı: mərhələlər və konsepsiyalar kitabına müəllifin «On ildən sonra» adlı ön sözündən, səh. 4. Bakı, «Ozan» 1997). Yeri gəlmişkən qeyd olunmalıdır ki, müəllifin 1986-cı ildə tamamladığı və 1997-ci ildə oxucuların mühakiməsinə verdiyi «Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı: mərhələlər və konsepsiyalar» kitabı ilə N.Şəmsizadə çalışdığı sahədə əbədi iz qoymuşdur: Kitabın birinci fəslində ən qədim çağlardan – XX əsrin 40-cı illərinə qədərki bu dövrün ədəbi – nəzəri fikrini təhlil süzgəcindən keçirmiş, onun mərhələ və konsepsiyalarından bəhs etmiş və ən əsası isə ilk dəfə olaraq emprik, sinkretik, analitik, bioqrafik və sosioloji adlarla təsnifatını aparmış, hər mərhələnin tarixi və estetik sərhədlərini göstərmiş, xarakteristikasını vermiş, dəyərləndirmişdir. 237 Əsərin digər iki fəslində – Ədəbiyyat tarixçiliyi: nəzəriyyələr və konsepsiyalar və «Ədəbiyyatşünaslığımızda söz sənəti konsepsiyası: poetika və sosiologiya» hissələrində milli ədəbiyyat tarixinin formalaşması prosesi izlənir, söz sənətinin poetika və sosiologiyası ilə bağlı təlimlər təhlil olunur, onlara münasibət bildirilir və diqqət çəkən elmi nəzəri nəticələr çıxarılır. Maraqlı və həm də çox mənalıdır ki, sovet dövründə qələmə alınan monoqrafiyanı çəkinmədən ortaya çıxaran müəllif «gözlənilən tənqidlərdən, tənə və məzəmmətlərdən» qətiyyən narahat deyil, arzusu budur ki, oxucu «buraxılan səhvi» və sovet dövründə yaşamağa və yazmağa məhkum, məcbur olan «bizim nəsli dərindən dərk etsin». N.Şəmsizadə kitaba yazdığı «On ildən sonra» adlı ön sözdə deyir: «Kitabı çapa təqdim edərkən onu yenidən işləyə bilərdik. Fəqət, elmin akademizmini gündəlik ötərgi qərar və şüarlara qurban verməyin milli faciələrə gətirdiyini bu gün aydın gördüyümüzdən bu işi icra etmədik» (səh. 4). O daha sonra göstərir ki, Səhvlərimizin ağrısını biz özümüz çəkməliyik, onu gələcək nəsillərə miras qoymağa mənəvi haqqımız yoxdur. Çünki biz özümüzdən əvvəlki nəsillərin əməlləri ilə bərabər səhvlərinə də sahib durmuşuq Həmin səhvlər 70-ci illərin sonunda fanatik bir həvəslə ədəbi tənqidə, elmə gəlmiş biz gənclərə müqəddəs həqiqətlər kimi təqdim olunmuşdu. Bizə tarixin ən çətin aldanışlarla dolu keşməkeşli, ən başlıcası isə taleyi qeyri – müəyyən bir dövründə yaşamaq nəsib oldu. Biz dünyanın ən müdrik fəlsəfələrini, onun ağıllı yaradıcılarının «anti» hesab edən marksizmin şikəstləri, totalitar rejimin övladlarıyıq (yenə orada. səh. 4). Professor Nizaməddin Şəmsizadə ədəbiyyatşünaslıqda söz və nüfuz sahibidir. O buna istedadı, bulaq kimi çağlayan enerjisi və çalışqanlığı ilə nail olmuşdur. Ədəbiyyatşünaslıq meydanı geniş və bir qədər kobud desək, həm də sahibsizdir. Burada kim necə istəsə, at oynada bilər. Sonra da «məncə belədir, mən belə düşünürəm» yaxud N.Şəmsizadənin görkəmli tənqidçi adlandırdığı müsahiblərinin birinin «Əşi, ədəbi proses çuval kimi bir şeydir, içərisinə nə gəldi doldurmaq olar» deyib özünə haqq qazandırmaq mümkündür. Lakin, N.Şəmsizadənin öz yolu, öz məramı, məsləki var. O ədəbiyyata «bəşərin özünə ucaltdığı ən böyük abidə», ədəbi tənqidin timsalında ədəbiyyatşünaslığa «nadir və mürəkkəb peşə» kimi baxır. N.Şəmsizadə müraciət etdiyi əsərlərə tələsik və təsir altında, nəyinsə, yaxud kiminsə, xatirinə münasibət bildirməkdən çox uzaqdır. Onun hər cür qərəzdən uzaq, ləngərli və sanballı məqalələrini oxuyanda bu qənaətə gəlirsən: - əsər çox diqqətlə mütaliə edilmişdir; - yazının toxunduğu mövzunun milli və dünya ədəbiyyatında nə vaxt və necə işlənib, işlənmədiyini, problemin aktuallığı dərindən araşdırılmış; - əsərin dil, üslub, sənətkarlıq məsələləri, obrazlar onların özünəməxsusluğu kamil sənət nümunələri ilə müqayisədə ciddi təhlil, yazıçının uğurları təqdir edilmiş, nöqsanları göstərilmişdir. Professor N.Şəmsizadə ədəbi-nəzəri fikir tariximizin problemlərini araşdırır, tənqidin tənqidi ilə həm də tarixi ilə məşğul olur. Bu mənada onun 1985-ci ildə qələmə aldığı və 2004-cü ildə nəşr etdiyi monumental «Tənqidin ədəbi prosesdə rolu» kitabı xüsusilə diqqət çəkir. Həmin əsərin əlyazmasına rəy verən mərhum Aydın Məmmədov N.Şəmsizadənin kitabını «zəngin və maraqlı tədqiqat əsəri» Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|