Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
108 Mürşidin arvadı ondan bir neçə il sonra vəfat etdi. Ölümündən bir qədər əvvəl məni, ailəmizin digər üzvlərini yanına çağırdı. Hamımıza tək-tək nəzər salıb qəribə bir tərzdə gülümsədi, bir an gözlərini yumub fikrə daldı. Sonra qəfildən gözlərini açdı və ərinin adını söyləyərək qışqırdı: «Gəldi, gəldi. Məni çağırır. Xeyr, mən sənin yanına gəlmək istəmirəm»… Maltada birgə keçirdikləri uzun əsarət həyatında mürşidin ruh sükunətini, durğunluğunu anladan səhifələr atamın bu illərə aid xatirələrinin gözəl parçalarındandır. Mütəfəkkir həbsxananın bir küncündə vaxtı ilə hökumətdə mənsəb sahibi olan əsirlərə səbir, sükunət, hüquqlarından imtina etmək dərsi deyirdi. Mürşid danışanda hər kəs sakitcə onu dinləyir, dərsin sonunda onu dinləyənlər bu ağır əsarət həyatına bir neçə gün də dözə bilmək üçün ruhlarında, qəlblərində imkan və güc toplayırdı. Mürşid dövrünün sahib olduğu qüdrətə rəğmən ən sadə yaşayan insanlarından biri idi. Ortabab evi öz görkəmini heç vaxt dəyişmədi. Lakin mürşid ictimai əxlaq sahəsində, dərslərinin xaricinə qətiyyən çıxmır, partiyasının bir sıra ikinci, üçüncü dərəcəli adamlarının göstərdiyi şəxsi mənfəət ehtirasları qarşısında səssiz-səmirsiz qalırdı. Onun bu sükutu dövrünün əsgər, mülki diktatorları üçün də davam edirdi. «Gözlərimi yumaram, vəzifəmi yerinə yetirərəm» deyimini mütləq bir intizam və itaət əmri şəklində ən əvvəl öz üzərində tətbiq edirdi. Bu sətirlərim heç bir zaman filosof mürşidi Birinci Dünya Müharibəsi dövründəki davranışına görə tənqid deyildir. Sadəcə həyatının bir dövründəki görünüşünü yazıram. O, illərdən uzaqlaşdıqca hadisələr, hərəkətlər, sözlər sahiblərinin məqsədlərini tam ifadə edən mənalarını alır. Əslində, insanın şəxsi və ictimai həyatında səbəb, əlaqə və ya şahid olduğu bütün hadisələr eyni dəyişməz qanuna tabedir. Bunların həqiqi dəyəri, əmələ gətirdikləri dedi-qodular, dalğalanmalar bitdikdən, silindikdən, sakitliyə qovuşduqdan, bir sözlə zamanın təmizləyici əli təsirini göstərdikdən sonra bəlli olur. İndi soruşuram: əgər mürşid üzərinə düşən vəzifəni gözlərini yumaraq yerinə yetirməsəydi, ətrafının doğru-yalan müxtəlif rəvayətləri, yolsuzluqları, fenaları ilə məşğul olaraq onları düzəltməyə çalışsaydı, istəyinə çata biləcəkdimi? Yox! Bu təqdirdə böyük mənfəət çəkişmələrinin ortasına atılacaq, mücadilədə bəlkə də ən yaxın dostlarından belə xəyanət görəcəkdi. O zaman da əsl vəzifəsini yerinə yetirə bilməyəcəkdi. O, türk millətini Qərb mədəniyyətinə qovuşdurmaq üçün yollar axtarırdı. Bu yollar tapıldıqdan sonra ona tuşlanan pisliklər öz-özünə yox olacaq. Tarixi bir həqiqəti etiraf etmək lazımdır. Bəlkə də, mürşidin elə düşünməsi, belə hərəkət etməsi sayəsindədir ki, «İttihad və tərəqqi» dövrünün elm, sənət, düşüncə sahiblərindən fərqli mövqeyə yüksəlmişdir. Fikir və qənaətləri ilə «İttihad və tərəqqi»nin düşməni sayılan şairlər, filosoflar, yazıçılar mürşidin və rəhbərlik etdiyi «Yeni Məcmuə»nin ətrafında toplana bilmişdilər, yanında səmimi və əmin sığınma yeri tapmışdılar. Gənc istedadlar onun açdığı qapıdan şöhrət dünyasına daxil oldular. Şerdə əruzdan hecaya, səhnədə ortabab oyundan həqiqi teatra keçid, tarixdə Osmanlıdan öncə türk millətinin varlığını qəbul, dində Quranın tərcüməsi, batil, yalan, etiqadlar ilə mücadilə, islahat hərəkatları bütünlüklə onun rəhbərliyi ilə oldu. Dövrünün ən böyük, ən əzəmətli siyasi şəxsiyyətləri mürşidi gördükləri 109 zaman kiçik uşaq kimi əllərini öpür, öpdüklərini də hər kəsə nümayiş etdirməyə çalışırdılar. Yenə bəlkə də mürşidin elə düşünməsi, belə hərəkət etməsi sayəsində «İttihad və tərəqqi» zamanında yaradılmış ictimai hərəkatların şərəfini siyasət adamları öz adlarına çıxarmaq istəklərini üzə çıxara bilmədilər və bunlar bir dövrün, bir partiyanın əsəri olaraq qaldılar. Maltadan – sürgündən sərbəst buraxıldıqdan sonra Ankaraya gəldi. Ankara ittihadçıları əsarətdən milli heysiyyət düşüncəsinə görə qurtarmışdı, lakin onlardan ehtiyatlanırdı. Anadoluya gələn digərləri kimi mürşidə də çox gülər üz göstərməyərək, doğulduğu yerdə, Diyarbəkirdə yerləşməsini tövsiyə etdi. Milliyyətçilik, Qərb dünyası, geri və irəli cəmiyyət məsələlərinin beynində bir-bir gizli, lakin çox diqqətçəkən anlayışlar halında ilk dəfə bildirdiyi bir ortaçağ şəhərinə, indi adı bütün türk dünyasında tanınmış alim kimi dönürdü. Bu dönüş onun həyatında yeni bir mərhələnin başlanğıcıdır. Diyarbəkir və ətrafı şeyxlər, müəllimlər, dərəbəylər diyarı idi. O da bu şeyxlər, hətta dərəbəylər arasında həqiqi bir şeyx kimi öz oturacağı yeri görürdü. Onun postu ceylan dərisi yox, bir məcmuə olacaqdı: şəhərdəki yeganə daşbasma mətbəəsində çap olunacaq əl içi boyda, adı boyuna uyğun bir məcmuə, «Kiçik məcmuə!» O bu məcmuədə çökmüş Osmanlı imperiyasının yerinə gələcək yeni türk dövlətinin ideoloji rəhbərliyinə cəsarətlə başlayacaqdı. Buna nail olmaq üçün yenə də eyni səmimiyyətlə, vaxtı ilə «İttihad və tərəqqi» Partiyasının digər liderlərinə qarşı seçdiyi iş prinsipini təkrar etməkdən çəkinmədi. Milli mücadilənin başçılarını bir-bir qəhrəman kimi qəbul və elan etdikdən sonra əsl vəzifəsinə qoyuldu. Burada bir məqama işarə vurmaq yerinə düşər: mürşid türk millətinin hər zaman qəhrəmanlara heyran olduğunu, onların ətrafında və arxasınca cahanın fəthinə çıxdığını, bütün türk tarixinin də beləcə keçdiyini düşünürdü. Məşrutə inqilabından sonra imperiyanı yalnız bir qəhrəman qurtara bilərdi. O halda Ənvər bir qəhrəman olmalı idi. Onu tərəddüdsüz qəhrəman kimi tərənnüm etdi. İmperiya yıxıldı. İndi türk milləti yeni bir qəhrəmana möhtacdır. Bu da Mustafa Kamal olacaqdı. Ənvər üçün yazdığı şeirləri eynən Mustafa Kamal üçün də təkrarladı. Ona dövlət, cəmiyyət, fərd, vətəndaş olaraq türk millətini Qərb mədəniyyəti səviyyəsinə gətirmək yollarını göstərəcəkdi. Diyarbəkirdə çıxarmağa başladığı «Kiçik məcmuə»nin də vəzifəsi elə bu idi. Məcmuəni araşdırın, latın hərflərindən say adlarına qədər, dövlət anlayışından türk dilinin sadələşdirilməsinə qədər, sonralar Atatürkün bir-bir gerçəkləşdiyi islahatların nəzəri izahlarını məqalələr şəklində orada tapacaqsınız. Mürşid bu işi görərkən «İslam ümmətindən, Türk millətindən, Qərb mədəniyyətindən olmaq» düsturunun «İslam ümmətindən olmaq» hissəsinə «diqqətsizlik» göstərmiş, fikirləri türkün islamaqədərki tarixinə yönəltmək niyyətilə Xilafətin artıq türk milləti üçün əhəmiyyətini, mənasını getdikcə itirən bir müəssisə halına gəldiyi düşüncəsini qeyri-müəyyən bir şəkildə ortaya atmışdı. O, bütün müddəalarında əski türk tarixini, tezislərinin mənbələrini tapmaq, təqdim etmək üçün hər vasitəyə əl atırdı. Lakin bu elmi qüsur sayıla bilməz. Türk millətçiliyini oyandırmaq, türkü bütün şərtlərlə həqiqi bir millət halında dirçəltmək üçün 18-ci əsrdə Napoleon istilalarına qarşı Alman milli şüurunun oyanması Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|