24
Kənddə fəaliyyətini genişləndirən «Nəşri-maarif» ilk vaxtlar ciddi
müqavimətə rast gəldisə də, işin düzgün təşkili, adamlarla yaxın münasibət tezliklə
öz faydasını verdi. Qısa müddətdə 14 kənddə 16 ibtidai məktəb açıldı ki, bu
maarif müəssisələrində 1200 nəfər kəndli uşağı təhsil alırdı. Əlamətdar faktdır ki,
təhsil alanlar arasında qızlar da (130 nəfər) vardı. Elə təkcə bu faktın özü
Cəmiyyətin kənddə etibarına, nüfuzuna dəlalət edir.
«Nəhşri-maarif»in müəllimləri əvvəlcədən xəbərdar edilirdilər ki, onlar təhsil
məsələlərində yalnız direktorluğa, bütün digər məsələlərdə, o cümlədən maliyyə-
təsərrüfat işində Cəmiyyətə tabedirlər.
C.Hacıbəyli direktorluq və Cəmiyyət arasındakı ixtilafa işarə vuraraq
göstərirdi ki, məktəblərin açılması, fəaliyyəti ilə bağlı bütün təşəbbüs və
məsuliyyət Cəmiyyətin üzərinə düşür. Direktorluğun fəaliyyəti onunla məhdudlaşır
ki, qanunlar çərçivəsində məktəblərə cüzi maddi yardım göstərir. Həmin vəsait
Cəmiyyətin büdcəsinə daxil edilir və ehtiyaca uyğun sərf olunur.
Beləliklə, C.Hacıbəyli özünün güclü məntiqi, ağıllı dəlillərilə direktorluqla
Cəmiyyət arasındakı münaqişənin mənasız olduğunu, Cəmiyyətin fəaliyyətini
məhdudlaşdırmağa yönəldilən cəhdlərin işə ziyan gətirdiyini üzə çıxarır.
Qafqazın ictimai-siyasi, ədəbi-mədəni həyatında misilsiz xidmətləri olan
xeyriyyə
cəmiyyətlərinin
fəaliyyəti C.Hacıbəyli
publisistikasının aparıcı
mövzularındandır. Bu baxımdan onun «Xeyriyyəçiliyimizin 10 illiyi» adlı
məqaləsi («Kaspi», qəzeti, 1915-ci il, 15 noyabr, №256) böyük əhəmiyyət kəsb
edir. Məqalə bir tərəfdən 10 illk tarixə malik xeyriyyəçilik hərəkatına baxışdırsa,
digər tərəfdən xeyriyyə cəmiyyətləri qarşısında duran vəzifələri göstərən dəyərli
mənbədir.
«Bu gün ehtiyacı olan qardaşlarına təşkilatlanmış qaydada yardım etmək
istəyən Bakı müsəlmanlarının arzusunun həyata keçməsinin 10 ili tamam olur».
Ceyhun bəy göstərir ki, müsəlmanlar xeyriyyə cəmiyyətləri yaratmağa dəfələrlə
cəhd göstərmişlər. Amma buna mane olmuşlar. Erməni, yəhudi, gürcü xeyriyyə
cəmiyyətlərinin tarixi isə on illərlə ölçülür. İlk dəfə «Cəmiyyəti-xeyriyyə»
fəaliyyətə başlamışdır. Onun qarşısında kasıb müsəlmanlara yardım etmək,
həmçinin müsəlman şagirdlərin orta və ali təhsil almasına kömək etmək vəzifələri
dururdu.
Cəmiyyətin təsisçiləri həm varlılar, həm də ziyalılar idi:
1.
Kommersiya məsləhətçisi - Hacı Zeynalabdin Tağıyev;
2.
«Əkinçi»nin sabiq redaktoru, «Kaspi» və «Həyat»ın əməkdaşı -Həsənbəy
Məlikov;
3.
«Həyat» qəzetinin sabiq redaktoru-Əhməd bəy Ağayev;
4.
«Həyat» qəzetinin redaktoru-Əli bəy Hüseynzadə;
5.
İsmayıl bəy Səfərəliyev;
6.
Hacı Aslan Aşurov;
7.
Tacir İsa bəy Hacınski;
8.
Bakı şəhər upravdomunun üzvü-Kamil bəy Səfərəliyev;
9.
Doktor-Abdul Xalıq Axundov;
10.
Doktor-Həsən bəy Ağayev;
11.
Şəhər Dumasının iclasçısı-Kərbəlayı Nəcəfqulu Sadıqov;
25
12.
Şəhər Dumasının iclasçısı-Kərbəlayı İsrafil Hacıyev;
13.
Şəhər Dumasının iclasçısı-Həsən Ağa Həsənov;
14.
Doktor-Məmməd Rza bəy Vəkilov;
15.
Tacir-Mirzə Əsədullayev;
16.
Praporşik-Əsəd bəy Səlimxanov;
17.
Tacir-Ağabala Quliyev;
18.
Şəhər Dumasının iclasçısı-Əsədulla Əhmədov;
19.
Şəhər Dumasının iclasçısı-Hacı Həsən Atamalıyev;
20.
Tacir-Nəcəf Əmiraslanov;
21.
«Kaspi» qəzetinin redaktor-naşiri Əlimərdan bəy Topçubaşov.
Cəmiyyətin Nizamnaməsi 1905-ci il, oktyabrın 10-da təsdiq edilmiş, təsis
yığıncağı noyabrın 15-də keçirilmişdir. Tədbirdə 136 nəfər Cəmiyyətə üzv olmaq
və üzvlük haqqı vermək niyyətində olduğunu bildirmişdir. Təsis yığıncağında
Cəmiyyətin idarə heyətinin üzvləri (H.Z.Tağıyev (sədr), Kərbalayı İsrafil Hacıyev
(müavin), Ə.Ağayev (katib), H.Rəsulov (kassir), İsmayıl bəy Səfərəliyev,
Ə.Əhmədov, Ə.Topçubaşov (üzvlər) seçilmişlər. İdarə heyətinin ilk iclası 1905-ci
ilin 20 dekabrında olmuşdur. 10 ildə idarə heyətinin cəmi 36 iclası keçirilmişdir.
İdarə heyətinin tərkibi 3 dəfə dəyişilmişdir. H.Z.Tağıyev 1905-1910-cu illər,
A.Nağıyev 1911-ci il, Ə.Əsədullayev 1912-ci ildən İdarə Heyətinin sədri
seçilmişlər.
«Cəmiyyəti-xeyriyyə»nin 10 illik fəaliyyəti haqqında danışanda heç şübhəsiz,
onu digər xalqların bu cür təşkilatları ilə eyniləşdirmək olmaz. Bununla belə,
«Cəmiyyəti-Xeyriyyə» də xalqın həyatında müəyyən iz qoymuşdur. 1914-cü ildən-
müharibə başlayandan sonra Cəmiyyətin fəaliyyət dairəsi xeyli genişlənmişdir.
«1915-ci il müsəlman həyatı» («Kaspi» qəzeti, 1 yanvar, № 1; 3 yanvar, № 2;
8 yanvar, № 5; 9 yanvar, №6; 13 yanvar, № 9; 15 yanvar, №11) adlı məqaləsində
C.Hacıbəyli həyatın digər sahələri kimi maarifçilikdə, xüsusilə qızların təhsilə cəlb
olunması sahəsində görülən işləri qiymətləndirir, qeyd edir ki, bu sahədə fəaliyyət
gücləndirilməlidir.
Ceyhun Hacıbəyli xeyriyyə cəmiyyətlərinin mədəni-maarif sahəsindəki
fəaliyyətləri ilə yanaşı digər tədbirlərindən də müntəzəm yazmışdır. Təəssüflər ki,
ayrı-ayrı xeyriyyəçilərin və xeyriyyə cəmiyyətlərinin işi heç də həmişə təqdirəlayiq
olmamışdır. Ceyhun bəy belə hala göz yummamış, həyəcan təbili vurmuş,
cəmiyyətin diqqətini müşahidə etdiyi nöqsana tərəf yönəltməyə çalışmışdır.
«Aktyora kömək edin» («Kaspi» qəzeti, 1912-ci il, 31 oktyabr, №246) adlı
məqalədə şöhrətli komik aktyor Mirzə Ağa Əliyevin böyük maddi köməyə ehtiyacı
olduğunu yazır və xeyriyyəçiləri yardıma çağırır. «Cəmiyyətin artistə
«ehtiramı»nda («Kaspi» qəzeti, 1912-ci il, 14 noyabr, №258) müəllif yenidən bu
mövzuya qayıdır. Kədərlə qeyd edir ki, çağırışlarımıza baxmayaraq, istedadlı
artistə indiki vəziyyətdə əl tutan yoxdur. Müəllif qəzəblə yazır ki, M.Əliyevə
yardım niyyəti ilə səhnəyə qoyulan «Nadir şah» tamaşasına da dəvət edilənlərdən
savayı heç kim gəlməmişdir. C.Hacıbəyli məqaləsini belə bitirir: «Buna nə ad
vermək olar, diqqətsizlik, yoxsa bundan daha pis?»
Bundan təxminən bir il sonra C.Hacıbəyli taleyin hökmü ilə yenə bu mövzuya
toxunmalı olur. Bu dəfə o, vərəm xəstəliyinə tutulan şöhrətli səhnə ustası
Dostları ilə paylaş: |