122
mətbəxi, milli geyimi, xalq sənətkarları, yurtların özünəməxsus konstruksiyası,
adət-ənənələri böyük maraqla, məhəbbətlə təqdim edilir.
Özü də bu zaman prof.N.Məmmədov mötəbər mənbə və məxəzlərə istinad
edir, qaraqalpaqşünaslığın ən dəyərli nümayəndələrinə üz tutur, ən etibarlı
nümunələrdən sitat gətirir. Prof.N.Məmmədov Qaraqalpaq, Azərbaycan türk, rus
dillərində olan müxtəlif mənbələrdən, internet saytlarından istifadə etməklə
toxunduğu problemin hərtərəfli, həm də sanballı elmi-nəzəri həllinə nail olmuşdur.
200-ə yaxın məxəzin hər birinə diqqətlə, eyni zamanda yaradıcı şəkildə yanaşan
tədqiqatçı mövzu ilə bağlı mövcud fikirlərə, mühakimələrə, mülahizələrə
münasibət bildirmiş, öz mövqeyi, rəyini əsaslandırmaq üçün tutarlı faktlardan,
sitatlardan, nümunələrdən yerli-yerində istifadə etmişdir. Bir sözlə, tədqiqat
predmeti ilə bağlı söylənilənləri yeni baxışlarla, müasir tələblərə uyğun şəkildə
daha da zənginləşdirmişdir. P.İvanov, H.Baskakov, C.Malov, C.Tolstov,
C.Tolstova,
T.Jdanko,
E.Bertels,
Y.Qulamov,
A.Sadıqov,
İ.Möminov,
M.Nurməhəmmədov, A.Ərcilasun, Z.Bünyadov, C.Qasımova kimi alimlərin
tədqiqatları Qaraqalpaqların tarixi, mədəniyyəti barədə dolğun, geniş təsəvvür
yaratmağa imkan verir. Bütün bu hazırlıqlardan sonra müəllif əsas mətləbə –
Qaraqalpaq yazarlarının, ədəbi nümunələrinin təqdiminə və tədqiqinə başlayır.
Prof. N.Məmmədov Qaraqalpaq ədəbiyyatı barədə tam təsəvvür yaratmaq
üçün uğurlu, münasib metoddan – tədqiqat predmetinə tarixi-xronoloji yanaşmadan
məharətlə yararlanmışdır. O, əvvəlcə, ilk Qaraqalpaq ədəbi nümunələrindən – lirik-
epik poema, xalq mahnıları, nağıllardan bəhs edir, sonra XVIII-XIX əsr ədəbi
nümunələrinə müraciət edir, daha sonra XX əsr ədəbiyyatını təhlilə başlayır.
Beləliklə, Qaraqalpaq ədəbiyyatının bütün səhifələrini vərəqləyir, onlara münasibət
bildirir, bir sözlə, türk xalqları cərgəsində Qaraqalpaq ədəbiyyatının yeri və rolunu
dəqiq müəyyənləşdirir, onun özünəməxsus məziyyətlərini məharətlə açıqlayır.
Prof. N.Məmmədovun təqdim edilən kitabı dərslik kimi nə qədər dəyərlidirsə, elmi
mənbə kimi türkologiyaya əvəzsiz töhfədir.
Prof. N.Məmmədov bu əsərinə qədər uzun, gərgin və qeyd etdiyimiz kimi,
məhsuldar yaradıcılıq yolu keçmişdir. «XX əsr rus poeziyası Azərbaycan
tərcümələrində»
(1992), «Qazax ədəbiyyatı» (1993), «Orijinalın milli
özünəməxsusluğu və tərcümə» (1998), «Səməd Vurğun dramaturgiyası rus
dilində» (1999), «Poetik tərcümə» (2001), eləcə də «Məni axtaracaqsan» (2000),
«Bəlkə dünya yolunu azıb» (2004) kitabları, onlarca sanballı məqaləsi, tərcümələri,
ali məktəb tələbələri üçün tədris proqramları alimin, tərcüməçinin, şair və
publisistin yaradıcılıq tərcümanıdır.
Dünyada baş verən ictimai-siyasi proseslər fonunda, xüsusilə türk xalqları
arasında əlaqə və əməkdaşlığın tarixi zərurətə çevrildiyi bir zamanda öz
ulusumuzdan olan bir qövmün ədəbiyyat tarixinə həsr edilmiş möhtəşəm əsərin
ərsəyə gəlməsi onun dəyərini dəfələrlə artırır, desək – burada mübaliğə
axtarmayın. Xüsusi ilə yetişməkdə olan gənc nəslin – ali məktəb tələbələrinin
böyük türk xalqının bəşər sivilizasiyasındakı xidmətlərini, rolunu, yerini bilməsi
əlbəttə, zəruridir, təqdirəlayiqdir. Tənqidçi, ədəbiyyatşünas alim N.Məmmədov
həm də, təcrübəli pedaqoq olduğundandır ki, tələbələrin qəlbinə və beyninə təsir
etməyin yolunu bilir, bu işin mahir ustasıdır.
123
Əsərə elmi üslub hakim olsa da, o müasir gənclərin tələblərinə, qavrama və
dərketmə keyfiyyətlərinə hesablanmışdır. Sadəlik, lakoniklik, fikrin tam, eyni
zamanda ardıcıl çatdırılması əsəri oxunaqlı edir. Digər tərəfdən bölmələrin
sonunda mövzu ilə bağlı tərtib edilmiş suallar olduqca ustalıqla hazırlanmışdır və
mövzunun mənimsənilməsini asanlaşdırır. Tələbələrin öz biliyinin yoxlaması üçün
onlara ünvanlanan sualların sayı 99-dur və bu rəqəm şərtidir. Mövzulara istinad
edib bu qəbildən ən azı on dəfə çox sual tərtib etmək, o qədər suala da cavab
tapmaq mümkündür. Əsas və təqdirəlayiq odur ki, artıq Qaraqalpaq ədəbiyyatı ilə
bağlı bütün suallara cavab verəcək bir mənbə – ensiklopedik nəşr, dərslik var.
“Ədəbiyyat qəzeti” , 28 dekabr 2007
Ehkamın uçqunu
Tanınmış şair, publisist, tərcüməçi Dilsuzun müasir Türkiyə ədəbiyyatının
görkəmli nümayəndələrindən biri Tuncər Cücənoğlunun «Uçqun» («Çığ») əsərini
tərcümə etdiyindən xəbərdar idik. Bilirdik ki, əsərin Azərbaycan səhnəsində
tamaşası nəzərdə tutulmuşdu. Bir sözlə, neçə müddət idi ki, «Uçqun»u gözləyirdik.
Onun səsini-sədasını eşidir, amma özünü görmürdük. Nəhayət, dekabrın 8-də
Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində «Uçqun» oynanıldı…
Bəri başdan deyək ki, tamaşa böyük uğur qazandı, artistlərin ifası dəfələrlə
alqışlandı. Səhnədə cərəyan edən hadisələr, obrazların yaratdığı dinamizm və
dramatizm, hərəkət və ehtiraslar, qızğın dialoqlar tamaşaçı alqışları və göz yaşları
ilə izlənirdi. Finalda isə səhnənin dekorasiyası başqa görkəm almışdı: sadə və kasıb
kəndli koması artistlərə, yaradıcı kollektivə tamaşaçıların bəxş etdiyi gül-çiçəyə
qərq olmuşdu.
Bu tamaşa haqqında resenziyaya nədən başlamalı? Əsərin maraqlı və
mükəddər məzmunundan, bəşəri ideyasından, mövzunun aktuallığından,
əhəmiyyətindən, yoxsa uğurlu rejissor (Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram
Osmanov), rəssam (Əməkdar incəsənt xadimi Ağarəhim Əliyev) işindən, səhnənin
sadə, lakin yaddaqalan tərtibatından, münasib musiqi (Xalq artisti Səyavuş Kərimi)
seçimindən, obrazların xarakterini tamamlayan rəngarəng libaslarından?! Fərqi
yoxdur! Nədən və necə başlasan son qənaət, nəticə bir olacaqdır: «Uçqun» uğurlu
səhnə həyatı yaşadı, qar uçqunu yox, qorxuların, ehkamın uçqunu baş verdi!
Başı qarlı uca dağların ağuşuna sığınmış kiçik bir kənddə sakinlər ilin 9
ayında səssiz-səmirsiz yaşamağa məhkumdurlar. Səbəb sadədir: ucadan çıxan hər
hansı səs – atəş, asqırmaq, bağırmaq dağlarda güclü əks-səda, titrəyiş yarada və
güclü buz-qar uçqunu törədə bilər. Nəticədə bütün kənd uçqun altında qala və
sakinlər məhv ola bilər. Odur ki, onlar sakit-səssiz yaşamaq qaydalarına ciddi
riayət edirlər. İllərlə sürən bu cür həyat və düşüncə tərzi kəndin özünəməxsus
qanunlarını yaratmışdır. Ehkama çevrilmiş bu adətlərə hər kəs əməl etməlidir.
Yalnız üç ay ərzində kənddə toy etmək, atəş açmaq, qışqırmaq, uşaq dünyaya
gətirmək olar. Əks təqdirdə qaydanı pozanı kəndin «məhkəmə»si ən ağır cəzaya
Dostları ilə paylaş: |