Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
96 
altinda  həyata  keçirilən  avtomatik  yüksək  tezlikli  cərəyanla  termiki  emalı  aparan  cihazın  lahiye 
konustruktor  işlərində  iştirak  etmişə  və  aldıqımız  nəticələr  qənaət  bəxşdir.Əlavə  olaraq  metalın  iş 
qabiliyetini artırmaq üçün sementləmə üsulunda tətbiq edə bilərik. Sementləşdirmənin məğzi materialın 
üst  səth  qatında  karbonun  bolluğunu  təmin  etməklə,  detal  səthinin  yeyilməyə  davamlığının 
yüksəldilməsilə,  onun  daxili  plastikliyinin  saxlanması  və  yorğunluq  həddinin  artırılmasından 
ibarətdir.Sementləşdirmədə  bərk  mühitdə,  yəni 
 və 
 ilə  ağac  kömür  və  koks  qarışığında 
qaz  mühitində  və 
 qarışlıqlı  duz  əritisi  mayesi  mühitində  aparıla 
bilər.Sementləşdirmə  zamanı  seçilmiş  üsuldan  asılı  olaraq  temperatura  850...980C
0
,  yəni  materialın  Ac
3
 
həddindən  yüksək  həddə  olur.Sementləşdirmə  müddəti,  seçilən  üsuldan  asılı  olaraq  təbəqə  dərinliyi  və 
karbonun  bolluğu  ilə  müəyyən  edilir.Bu  üsulla  yanaşı  azotlaşdırma  üsulundanda  geniş  istifadə  edilir. 
Azotlaşdırma metal səthinin bərkliyini, korroziyaya və yeyilməyə davamlığını, möhkəmlik yorulmasının 
qarşısının alınmasını təmin etmək məqsədilə aparılır.Alüminium, xrom, molübden və vanadium qarışıqlı 
poladdan  hazırlanmış  detalların  möhkəmliyinin  artırılması  üçün  azotlaşdırlması  prosesində,  NH
4
  saf 
ammonyak mühitində 480-650C
0
 temperatura rejimində uzun müddət saxlanması lazımdır. 
Beləliklə  bu  üsullarla  yanaşı  ən  müasir  üsul  olan  nano  texnalogiyanin  tətbiqi  ilə  metallardaki  iş 
qabiliyyətini artıtmaqla  onların yorğunluğa davamlılığını artıra bilerik. Bildiyimiz kimi, nanomateriallar 
və  nanokompozitlər  qeyri-adi  mexaniki  xassələrə  malikdirlər.  Mexaniki  xarakteristikalara  bərklik, 
möhkəmlik,  sərtlik,  plastiklik,  kövrəklik,  elastiklik  və  son  illər  dəbdə  olan  yeni  termin  –  materialın 
yorğunluq,  və  ya  qocalıq  parametrləri  aiddir.  Nanomateriallarda  bu  göstəricilər  birbaşa  onların  
uruluşundan  və  onlarda  mövcud  olan  defektlərdən  asılıdır.  Defektlər  dedikdə  nanomaterial  və 
nanokompozitin zərrəcikləri arasındakı sərhəddə yaranan mikroçatlar və bu çatlar arasında mövcud olan 
mikroboşluqlar başa düşülür. Nanoquruluşlu materialların mexaniki xassələri içərisində ən çox öyrəniləni 
mikromöhkəmlik xarakteristikasıdır. Materialın mikrimöhkəmliyi isə materialın təşkil olunduğu dənələrin 
(zərrəciklərin)  ölçülərindən  asılıdır.  Belə  ki,  polikristallarda  dənələrin  ölçülərinin  kiçilməsi  onun 
möhkəmliyinin  artmasına  gətirir.  Yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  bu  tənlik  ialnız  məsaməliyin  çox  kiçik 
intervallarında özünü doğruldur. Tədqiqatlar nəticəsində o da məlum olub ki, nanosistemlərdə zərrəciyin 
ölçüsü  kiçildikcə  Yunq  modulunun  qitməti  də  kiçilir,  yəni  material  daha  elastik  olur.  Nanomaterial 
qızdırıldıqda isə elastiklik modulu həm arta bilər (ayrılma sərhədlərində mövcud olan nöqtəvi defektlər 
vasitəsilə  dislokasiyanın  möhkəmlənməsi  hesabına),  həm  də  azala  bilər  (dənələrin  böyüməsi  və 
məsamələrin əmələ gəlməsi hesabına). Bir çox həcmli nanoquruluşlu materiallar həm  kövrəkdirlər, həm 
də çox da yüksək olmayan plastiklik biruzə verirlər. Məsələn, adi iridənəli polikristallik mis plastikdir və 
60%-ə qədər uzana bilir. Misin kompaktlanmış nümunəsində dənələrin ölçüləri 30 nm-dən kiçik olduqda, 
uzanma 5%-dən çox olmur. Nanokristallik misdən ibarət kompakt quruluşda plastikliyin az olması yüksək 
daxili gərginliklə, defektlərlə və məsamələrlə izah edilə bilər. 
 
 
ИССЛЕДОВАНИЕ РАБОТОСПОСОБНОСТИ УПЛОТНЯЮЩЕГО УЗЛА 
ПЕРЕМЕШИВАЮЩЕГО УСТРОЙСТВА ЕМКОСТНЫХ АППАРАТОВ 
 
Оруджев А.М. 
Азербайджанская государственная нефтяная академия 
 
Как  уже  было  сказано  выше,  уплотнения  составляют  неотъемлемый  элемент  любого 
перемешивающего  устройства  емкостных  аппаратов,  во  многом  определяющие  надежность  и 
безотказность  перемешивающих  устройств  или  аппаратов  в  целом,  его  сохранность  и 
долговечность.  Уплотняющие  эластичные  кольца  являются  важными  деталями  уплотнения, 
поэтому они должны обладать не только стойкостью к данной среде, но и достаточной упругостью 
и долговечностью в условиях трения. 
В  качестве  материала  уплотнений  в  перемешивающем  устройстве  применяются  различные 
материалы. Однако, используют, главным образом, резину соответствующей марки и фторпласт. 
Изучению работы уплотнений в узлах и агрегатах общетехнического назначения посвящено 
много исследований, в которых освещаются отдельные аспекты деформации, трения, разрушения 
уплотнений,  влияния  температуры  и  давления  на  их  работоспособность.  Однако,  следует  учесть 
тот факт, что экспериментальные исследования уплотнений проводились в условиях значительно 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
97 
отличающихся  от  условий  уплотнения  узла  вала  перемешивающих  устройств,  в  которых  они 
работают,  а  именно:  в  абразивных,  агрессивных  жидкостях,  а  также  в  среде  жидкость  -  твердое 
тело. В связи с этим, изучение поведения уплотнения узла вала перемешивающих устройств при 
перечисленных  выше  условиях,  становится  актуальной,  крайне  необходимой  задачей.  Опыты 
показывают,  что  герметизирующая  способность  уплотнения  узла  вала  перемешивающих 
устройств определяется комплексом физико-механических и технологических факторов. 
К физико-механическим факторам принято относить физико-механические характеристики 
материала  уплотнений,  к  технологическим 
- 
напряженное  состояние  уплотнения, 
характеризующееся  величиной  внутренних  и  контактных  напряжений,  возникающих  при  работе 
уплотнения;  величину  уплотняемого  зазора;  действующий  перепад  давления;  чистоту 
уплотняемой поверхности. 
Простые  стенды  для  испытания  уплотнений  описаны  во  многих  работах,  однако  на  них 
можно судить лишь по немногим показателям, таким как утечка, а также износ при длительных 
испытаниях. 
Разработанный нами стенд позволяет определить утечку, износ, фракционные потери, поля 
температур при различных нагрузках, схемы и типы конструкций уплотнения для различных пар 
материалов, скоростей скольжения, давление среды и температуру. 
 
 
NEFT-KĠMYA VƏ KĠMYA SƏNAYESĠNDƏ ĠSTĠFADƏ OLUNAN FĠLTĠRLƏRĠN 
OPTĠMAL SƏTHĠNĠN SEÇĠLMƏSĠ 
 
Kazımova S.R. 
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
Kimya  və  neft  kimya  sənayesində  təbii  və  çirkab  suların  təmizlənməsi  üçün  effektivliyin 
yüksəldilməsində,  bircinsli  maye  sistemlərin  ayrılması  prosesləri  mühüm  rol  oynayır.  Dünyada  son 
zamanlar daha çox yayılan proseslərdən biri də suspenziyaların yuyucu maddə laylı filtirlərdə ayrılması 
prosesidir. 
Suspenxziyanın yuyulan laylı filtirlərdə ayrıllmasının nəzəri və eksperimental qanunauyğunluqların 
nöqteyi  nəzərdən  öyrənərək,  prosesə  təsir  edən  vacib  faktorların  əsasında  effektli  aparatların  və 
suspenziyanın  ayrılma  növlərinin  öyrənilməsi  və  filtirlərin  optimal  səthinin  seçilməsinin  tədqiq 
olunmasıdır.   
Suspenziyanın  yuyulan  laylı  filtirlərdə  ayrılması  metodu,  mayelərin  təmizlənmə  mexanizmi  və 
onun  dəyişilməsinə  səbəb  (məsul)  olan  amillər  müəyyənləşdirilmişdir.  Göstərilmişdir  ki,  yuyulan  laylı 
suspenziyanın bərk fazası tərəfindən hissəciklərin tutulması mexanizmi, adsorbsiyalı hərəkət, və ya bu iki 
mexanizmin  birgə  hərəkəti  hesabına  baş  verir.  Filtirləmə  səthinin  optimal  tənliyi  metodu  işlənmiş  və 
ayrılan  suspenziyaya  əlavə  edilən  köməkçi  maddələrin  optimal  konsentrasiyası  müəyyənləşdirilmişdir. 
Təstiq  olunmuşdur  ki,  suspenziyanın  ayrılması  səthi  üçün  köməkçi  maddə  götürülmüş  kristal  seliloza 
daha effektlidir.  Tam funksiyadan göründüyü kimi (1) köməkçi maddənin istifadəsi ilə  filtrlənmə vaxtı 
verilən  miqdarda  filtratın  alınmasına  çəkilən  xərc  filtratın    səthinin  böyüməsi  ilə  azalır.    Lakin 
filtrləmənin  optimal  səthini  seçərkən  avadanlığın  alınmasına  çəkilən  ilkin  xərcləri  də  nəzərə  almaq 
lazımdır.  Qoy onların  qiyməti filtrin səthinin böyüməsi ilə xətti artsın. 
                        F(X) = f
0
  (X
1, 
X
2
,  ......., X
n
) 
Əgər  filtrin  optimal  səthinin  seçilməsi  tələb  olunursa,  sonradan    orada    səthə  uyğun  xassəli 
suspenziyanın ayrılması prosesinin aparılacağı  məlumdur. Bu zaman qabaqcadan ilkin layın yuyulması 
üçün    və  ayrılan  suspenzyaya  əlavə  ediləcək    köməkçi  maddənin  növü  və  miqdarı  məlumdur.  Nəzərə 
alınır ki,  mayenin  mexaniki təmizlənməsi həyata keçirilir və proses daimi təzyiqdə filtrləmə rejimində 
aparılır.  Suspenziyanın    və  köməkçi  maddələrinin  xassələrini  təyn  edən    parametrləri,  verilən  halda 
prosesin giriş xassələri olacaqdır. 
 
 
KOMPRESSORUN PĠSTON KĠPLƏNDĠRĠCĠ HALQALARINDA 
GƏRGĠNLĠKLƏRĠN TƏDQĠQĠ 

---