Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
100 
QUYUDĠBĠ ZONASININ VĠBROTƏSĠR ÜSULU ĠLƏ ĠġLƏNMƏSĠ 
 
Babaxanova L.T.  
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
Neft sənayesində layların neft veriminin artırılması üçün laya müxtəlif üsullarla təsir göstərilməsi 
neft yataqlarının işlənməsinin bütün mərhələlərində çox əhəmiyyətli yer tutur. 
Bu  onunla  əlaqədardır  ki,  neft  yataqlarının  istismarı  zamanı  neftin  fiziki-kimyəvi 
xarakteristikalarının  dəyişməsi  və  müxtəlif  səbəblərdən  layın  kollektor  xüsusiyyətlərinin  pisləşməsi 
nəticəsində  çıxarıla  bilən  neft  ehtiyyatlarının  müəyyən  bir  hissəsini  ənənəvi  işlənmə  üsulları  ilə 
çıxarmaq  mümkün  olmur.  Ona  görədə  işlənilən  neft  yataqlarının  neft  vermə  əmsalının  yüksəldilməsi 
üçün  nəzəri  cəhətdən  əsaslandırılmış  və  sənayedə  tətbiqi  vasitəsilə  səmərəliliyi  sübuta  yetirilmiş 
üsullarla laya təsir edilməsi neftçıxarmanın çox vacib məsələlərindəndir. 
Hazırda  bu  məqsədlə laylara  bir sıra  səmərəli  fiziki  təsir  üsulları  hazırlanmış  və  təcrübi-sənaye 
sınaqlarından keçirilmişdir. Bunun içərisində laylara vibrotəsir üsulları daha geniş yer tutmaqdadır. 
Xüsusilə layların quyudibi zonasına hidravliki vibrotəsir üsulları ən çox nəzəri və eksperimental 
tədqiq olunmuş və geniş sənaye tətbiqi mərhələsinin keçmiş üsullarındandır. 
Vibrotəsir  üsulunun  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  hidravliki  rəqs  generatoru  nasos-kompressor 
boruları və ya kanat texnikası vasitəsilə quyudibi zonasına, yəni işlənilən məhsuldar qatın orta hissəsinə 
yerləşdirilir,  işçi  maye  yer  səthindən  yəni  quyuağzından  hidrovibratorun  asıldığı  mərkəzi  fəzaya 
vurulur. Müntəzəm axınla hərəkət edən işçi maye hidrovibrator vasitəsilə rəqsi xarakterli axına çevrilir. 
Bu maye dalğaları layın çat və məsamələrində rəqsi hərəkətlər yaradır ki, istismar zamanı orada yığılan 
və  neftin  quyudibi  zonasına  hərəkətinə  müqavimət  göstərən  çirkləndiricilərin  lay  süxuru  ilə  birləşmə 
sərhədində  rəqsi  xarakterli  gərginliklərin  yaranmasına  səbəb  olur.  Məhz  yaranan  gərginliklərin  rəqsi 
xarakteri  çirkləndiricilərin  lay  süxurunun  çat  və  məsamələrindən  təmizlənməsini  və  bununla  da  neftin 
quyudibi zonasına süzülmə şəraitinin yaxşılaşmasını təmin edir.  
Quyudibi  zonasına  vibrotəsir  üsulunun  texnologiyası  quyudibi  zonasının  xlorid  turşusunun 
işlənmə texnologiyası ilə eynidir.  
Rəqsi  xarakterli  maye  axını  yaradan  vibratorun  avtorəqs  rejiminin  rəqs  parametrlərinin 
hesablanması üçün vibratorun pistonun aşağıdakı hərəkət tənliyindən istifadə olunur:  
                                        
P
P
PS
x
P
S
Cx
mx



2
)
(
2
//

 
 
Bu  üsulun  mahiyyəti  onun  laya  təsirinin  rəqsi  xarakterli  olmasındadır.  Üsulun  təcrübi-sənaye 
tətbiqinin nəticələri ənənəvi təsir üsulları ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
101 
IV BÖLMƏ 
 
YENĠ ĠNFORMASĠYA TEXNOLOGĠYALARI 
 
 
RƏQƏMLĠ DĠAQNOSTĠKA QURĞUSUNUN STRUKTUR SXEMĠ 
 
Həsənzadə A.Ə.  
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Komponentlər  üzrə  rəqəmli  diaqnostika  qurğusunun  struktur  sxeminin  tipik  variantı  şəkildə 
göstərilmişdir  (şəkil  1.1).  Bu  strukturaya  malik  komponent  üzrə  diaqnostika  qurğusu  testlərin 
hazırlanması stansiyası kimi də istifadə edilə bilər. 
Sistemə aşağıdakı komponentlər daxildir: 
-
 
fərdi kompüter (FK); 
-
 
daxili magistral bloku (DMB); 
-
 
defektlərin axtarışı bloku (DAB); 
-
 
elementlərin parametrləri üçün çeviricilər (EPÇ); 
-
 
funksional yoxlamalar bloku (FYB); 
-
 
rəqəmlə inteqral sxemlərə nəzarət bloku (RİS NB); 
-
 
topologiyaya nəzarət bloku (TNB); 
-
 
nəzarət nöqtələri komutatoru (NNK); 
-
 
kontaktron (K). 
Rəqəmli diaqnostika qurğusu çap komponentlərdə qurulmuş diodların, tranzistorların, kiçik və orta 
inteqrasiya dərəcəli tranzistor – tranzistor (TTM) və Şotki elementləri əsasında TTM inteqral sxemlərinin, 
rezistorların,  kondensatorların  və  s.  işə  yararlı  olmalarına  və  qurulma  düzgünlüklərinə  nəzarəti  həyata 
keçirir. 
DMB-nin giriş şinləri aşağıdakı magistralları formalaşdırır: 
-
 
16 mərtəbəli iki istiqamətli invers verilənlər magistralı; 
-
 
12 mərtəbəli ünvanlar magistralı; 
-
 
xidməti siqnallar magistralı.    
Bu magistral 6 mərtəbəli kəsilmələr vektorları şinini özündə birləşdirir. 
Drayverlər  diaqnostika  sisteminin  qurğu  və  bloklarını  DMB-nin  magistrallarına  qoşmaq  üçün 
istifadə olunur. Bu məqsədlə istifadəçi qurğuların registrlərinə proqram yolu ilə həmlə təşkil olunur. 
Elementlərin  parametrlrəi  üçün  çeviricilər  bloku  (EPÇ)  diaqnostika  edilən  elektron  blokunun 
parametrlərini  (R-L-C)  rəqəmli  koda  çevirir  və  həm  dəyişən  və  həm  də  sabit  cərəyan  siqnalları 
rejimlərində  fəaliyyət  göstərir.  Topologiyaya  nəzarət  bloku  (RİS  NB)  kiçik  və  orta  inteqrasiya  dərəcəli 
rəqəmli inteqral sxemlrəin diaqnostikası üçün istifadə edilir. 
Fuksional yoxlamalar bloku vasitəsilə (FYB) yoxlanılan çap hissələrə daxil olan aktiv elementlərin 
(tranzistorların,  analoq  inteqral  sxemlərin  və  s.)  işə  yararlıqları  yoxlanılır.  Defektlərin  axtarışı  bloku 
(DAB)  diaqnostika  olunan  elektrik  qurğusunun  nasazlıqlarının  axtarışını  yerinə  yetirir  və  nasazlıqların 
növünə uyğun mnemonik işarələmələrin simvollarının kodlarını formalaşdırır. 
Nəzarət  nöqtələri  komutatoru  (NNK)  vasitəsilə  diaqnostika  olunan  qurğu  ilə  diaqnostika  sistemi 
arasında  altıya  (6)  qədər  müstəqil  izolə  olunmuş  birləşmələr  təmin  olunur.  Kontaktron  vasitəsilə 
yoxlanılan çap platası ilə sistem arasında fiziki əlaqə yaratmağa imkan əldə edir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---