Абшерон игтисади ъоьрафи районун шящярляринин

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
106 
Yayma  materialının  çəkisi  və  uzunluğu  avtomatik  ölçən  qurğu  [3]  əsasən  tenzometrik  verici  ilə 
təchiz  edilmiş  iki  ədəd  qarşılıqlı  ölçmə  dayaqlarından,  ilk  vəziyyət  vericisindən,  uzunluq  ölçüsündən, 
hesablama  blokundan  və  idarə  blokundan  təşkil  olunur.  Qurğunun  iş  prinsipi  aşağıdakı  qaydadadır. 
Yayma materialı köməkçi dayaqlar üzərinə daxil olduqda ilk vəziyyət vericisi işləyir. Material olmadığı 
halda  tenzorezistor  vericilərin  köməyi  ilə  qarşılıqlı  ölçmə  dayaqlarının  çəkiləri  P
T1 
və  P
T2 
təyin  edilir. 
Sonra  idarə  blokunun  verdiyi  siqnal  əsasında  çəki  ölçən  dayağın  silindrləri  yuxarı  vəziyyətə  qədər 
qaldırılır.  Bu  halda  yayma  materialı  çəki  ölçmə  dayaqları  prizmasına  təsir  edir.  Müəyyən  müddətdən 
sonra  tenzorezistor  vericilərindən  məlumat  götürmək  siqnalı  qəbul  edilir  və  iki  ədəd  tenzorezistor 
vericisinin  siqnalına  əsasən  hesablama  blokunun  köməyi  ilə  P
n1 
və  P
n2 
çəkiləri  təyin  edilir.  Ölçüləcək 
materialın kütləsi ilə qarşılıqlı ölçmə dayaqlarının çəkisinin cəmi  
      
                                                       P = P
1 
+ P
2
  
Burada P
1
 - birinci çəki ölçmə dayağına quraşdırılmış tenzorezistor vericiyə düşən qüvvə olub və  
                         
                                                       P
1
 = P
n1
- P
T1 
           P
2 
- ikinci çəki ölçmə dayağına quraşdırılmış tenzorezistor vericiyə düşən qüvvə olub və  
                                                       P
2 
= P
n2 
- P
T2
 
Bununla  yanaşı  materialın  uzunluğu  L
0 
-  bir  qurğudan  başlayaraq  ölçülür.  Uzunluq  ölçmə 
qurğusundan informasiya hesablama blokuna daxil olur və aşağıdakı düstur üzrə borunun tam uzunluğu 
müəyyən edilir:  
                                                       L
w
 = 2 ( L
0 
+ P
2 
/ (P
1 
+ P
2
) L
2
) 
Burada  L
0 
-  materialın  bir  ucundan  ən  yaxın  çəki  ölçmə  dayağına  qədər  olan  məsafə;  L
1 
-  çəki 
ölçmə dayaqları arasındakı məsafədir.  
           
              
ƏDƏDĠ EKSPERĠMENT ƏSASINDA BĠRCĠNS MAYENĠN NƏQLĠ BORU KƏMƏRĠNĠN 
HĠDRAVLĠK XARAKTERĠSTĠKASININ TƏYĠN EDĠLMƏSĠ 
 
Cahangirli J.F. 
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
Nəql  boru  kəməri  müasir  texnikada  müxtəlif  materiallardan  hazırlanan  müxtəlif  mayelərin 
ötürülməsi üçün istifadə olunur. Adətən nəql boru kəmərləri layihələndirilən zaman kəmərin başlanğıc və 
son  nöqtələri  və  mayenin sərfiyyatı  verilir.  Bununla belə  ,  əsas  məsələlərdən  biri  verilən  mayenin  nəql 
boru  kəmərində  axması  üçün  lazım  olan  təzyiq  düşməsinin  təyin    edilməsidir.  Praktikada  bu  məsələnin 
həlli üçün  əsasən sıxılmayan mayelərin stasionar axın tənliklərindən istifadə olunur. 
Tutaq ki, radiusu R, uzunluğu isə l olan sərt divarlara malik nəql boru kəməri verilib və bu kəmər 
boyunca     sıxılmayan maye axır. Fərz olunur ki, Oz oxu boru kəmərinin oxu istiqamətindədir və borunun  
oxu boyunca axın elə yönəlib ki, sürətin üç  (
,
)  komponentlərindən yalnız  
sıfırdan fərqli 
olur , 
  sıfra bərabər olur . Bu halda verilən axını təsvir edən riyazi model  aşağıdakı şəkildə 
yazılır: 
 
 
        Burada   
-  mayenin  axın  sürətinin  komponentidir.    Bu  komponent  nəql  boru  kəmərinin  oxuna 
paralelldir, η- toxunma gərginliyidir,  P- təzyiq ,  - mayenin sıxlığı ,   -əmsaldır. 
       Verilən  sistemdən  belə  nəticəyə  gəlirik  ki,   
   r  və  t  funksiyası,   
   isə  yalnız  zamanın 
funksiyasıdır. 
 
əvəzləməsi aparaq. 

---

Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may  2015-ci il 
 
 
 
107 
Əvvəlki sistemdən mayenin nəql boru kəməri boyunca qeyri-stasionar axınının aşağıdakı formasına 
keçmək olar: 
                      
 
 
  
(
 
  tənliyi üçün başlanğıc  
                             
 
 
   
 
Və 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
      
 sərhəd şərtlərinin  verildiyini qəbul edək. 
Fərz  edək  ki,  təzyiqin  dəyişmə  qanunu  f(t)    naməlumdur.  Bununla  yanaşı  (1)-(4)  məsələsinin 
həllinə aid aşağıdakı əlavə şərtlər verilir: 
 
 
                                         
 
 (5) 
Burada Q(t) –mayenin sərfidir. 
Beləliklə,  məsələ  (1)  tənliyinin  (2)-(5)    şərtlərini  ödəyən  u(r,t)    və  f(t)    funksiyalarının 
tapılmasından ibarət olur. 
(1)-(5)  məsələsi  parabolik  tip  tənliklərin  sağ  tərəfinin  zamandan  asılılığının  bərpası  ilə  bağlı  tərs 
məsələlərə aid edilir. 
   İşdə qoyulan məsələnin ədədi həll alqoritmi təklif edilir. 
 
QIZMA PROSESĠNĠN MĠNIMAL ENERJĠ ĠLƏ ĠDARƏ ETMƏSĠNĠN SĠNTEZĠ MƏSƏLƏSĠ 
 
Nəsirli G.F. 
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası 
 
Istilik keçirmə prosesinin minimal enerji ilə idarə məsələsinə baxılır və bu halda idarə parametrinin 
tapılması  moment  probleminə  gətirilir.  Bu  isə  optimal  idarənin  əks  əlaqə  şəklində  tapılmasına  imkan 
vermir.  Bu  işdə  cərimə  funksiyalarıüsulunun  köməyi  ilə  həmin  prosesin  optimal  idarəsinin  sintezi 
məsələsi araşdırılır. 
Beləliklə, tutaqki, idarə olunan u(x,t) funksiyası ilə təsvir olunur, belə ki, 
 
 oblastının daxilində 
                                     
      
                                                    (1) 
tənliyini, sərhəddə isə 
                                      
   
 
                             
 
                  (2) 
                                
, 
, 
 
                             (3) 
şərtlərini ödəyir. 
 
Burada 
 verilmiş funksiyalar, 
 isə idərə parametridir. 
 
Mümkün idarələr sinfi olaraq 
 fəzasına daxil olan istənilən funksiya götürülür. 
 
Tutaq ki, 
 fəzasına daxil olan məlum funksiyadır. Optimal idarə məsələsi mümkün 
idarələr sinfindən əks əlaqə şəklində elə 
 idarəsi tapmaqdan ibarətdir ki, (1)-(3) məsələsinin ona 
uyğun həlli 
                                                                
  
            
 
 
(4) 
şərtini ödəsin və bu zaman 

---