Abulqosimov h. P., Muminov n. G
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2. Bozor xo‘jaligining tijorat sohasida xufyona iqtisodiy faoliyatning “oq yoqali” shakllari 4.3.Xorijiy mamlakatlarda iqtisodiy jinoyatlarning oldini
| Nazorat savollari:
1. Xufyona iqtisodiyotni jahon iqtisodiy tarixining elementi sifatida ta’riflang? 2. Xufyona iqtisodiyot kapitalizm rivojlanishi davrida rivojlanishiga nima sabab bo‘lgan? 3. Xufyona iqtisodiyot rivojlanishining hozirgi bosqichini tavsiflab bering. 4. Xufyona iqtisodiyot ijtimoiy taraqqiyotni jadallashtiruvchi omil sifatida ta’riflang? 5. Nima uchun xufyona iqtisodiyot ijtimoiy taraqqiyotni jadallashtiruvchi omil bo‘ladi? 6. Xufyona iqtisodiyotning ijtimoiy taraqqiyotni jadallashtiruvchi omil bo‘lishiga nima sabab bo‘ladi? 7. Nima uchun xufyona iqtisodiyot ijtimoiy taraqqiyotni sekinlashtiruvchi omil bo‘ladi? 8. Xufyona iqtisodiyot ijtimoiy taraqqiyotni sekinlashtiruvchi omil sifatida ta’riflang. 9. Xufyona iqtisodiyot ijtimoiy taraqqiyotni sekinlashtiruvchi omil bo‘lishiga misollar keltiring. 10. Hozirgi vaqtda xufyona iqtisodiyotning ijtimoiy taraqqiyotga salbiy ta’siri nimalarda ko‘rinadi? IV BOB. “IKKINCHI” XUFYONA IQTISODIYOTNING UMUMIY TAVSIFI. 4.1. Buyruqbozlik iqtisodiyoti sharoitida davlat sektoridagi “oq yoqalilar” xufyona iqtisodiy faoliyati 4.2. Bozor xo‘jaligining tijorat sohasida xufyona iqtisodiy faoliyatning “oq yoqali” shakllari 4.3.Xorijiy mamlakatlarda iqtisodiy jinoyatlarning oldini olish tajribalari. 4.1. Buyruqbozlik iqtisodiyoti sharoitida davlat sektoridagi “oq yoqalilar” xufyona iqtisodiy faoliyati “Ikkinchi” yashirin iqtisodiyot qonuniy iqtisodiy faoliyatning teskari ko‘rinishi sifatida namoyon bo‘ladi. Ushbu yashirin munosabatlarning asosiy sub’ektlari xo‘jalik rahbarlari bo‘lsada, oddiy fuqarolar ham ularning ishtirokchilari bo‘lishi mumkin. "Oq yoqali" ("ikkinchi") xufyona iqtisodiyoti - "oq" iqtisodiyot xodimlarining ish joylarida yashirin va taqiqlangan iqtisodiy faoliyati bo‘lib, bu qonun tomonidan taqiqlangan, ilgari yaratilgan milliy daromadlarni yashirin ravishda qayta taqsimlashga olib keladi. Asosan bunday ishlarni yuqori martabali xodimlardan ("oq yoqali mansabdorlar") "hurmatli odamlar" olib borishadi, shuning uchun bunday xufyona iqtisodiyoti "oq yoqalar" deb ham ataladi. Xozirgi zamon iqtisodiyotida “ikkinchi oq yoqalilar” xufyona iqtisodiyoti dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida mavjuddir. Sobiq sotsialistik tuzum sharoitida buyruqbozlik iqtisodiyoti shakllangan bo‘lib, unda ham “ikkinchi oq yoqalilar” xufyona iqtisodiyoti keng miqyosda mavjud bo‘lgan. Sobiq Sovet ittifoqida buyruqbozlik-rejali iqtisodiyoti sharoitida davlat sektoridagi “oq yoqalilar” xufyona iqtisodiy faoliyatining vujudga kelishi va rivojlanishiga quyidagi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar sabab bo‘lgan: – markazlashgan rejali iqtisodiyotning tovar va xizmatlarning defitsitligi (taqchilligi) bilan tavsiflanishi. Kishilar tovar va xizmatlar taqchilligi sharoitida o‘z ehtiyojlarini qondirish va qo‘shimcha daromad olish maqsadida noqonuniy faoliyat bilan shug‘ullanishga majbur bo‘lganlar; – ishlab chiqarish vositalariga ijtimoiy mulkchilikning mavjudligi natijasida mulk kishilardan begonalashtirilganligi hamda egasiz mulkka aylanganligi. Buning natijasida kishilarda unumli mehnatga rag‘bati susaygan va turmush darajasi erkin bozor munosabatlari rivojlangan mamlakatlardagiga nisbatan ancha past darajada bo‘lgan. Sobiq buyruqbozlik iqtisodiyoti sharoitida kishilarda egasiz mulkni va xo‘jalik sub’ektlaridagi resurslarni va ularda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni ishlab chiqarilgan noqonuniy o‘zlashtirish, tashmachilik yo‘li bilan o‘z moddiy ehtiyojlarini qondirish maqsadida foydalanishga intilish kuchaygan; – erkin tadbirkorlik faoliyatining jamiyat uchun yot faoliyat sifatida tugatilganligi hamda unga yo‘l qo‘ymaslik. Buning natijasida kishilar o‘zlarining tadbirkorlik qobiliyatlarini xufyona iqtisodiy faoliyat sohalarida namoyon qilganlar 49 . Xufyona iqtisodiyot sovet xo‘jalik tizimida uni to‘ldiruvchi hamda muhim iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarni bajaruvchi sektorga aylangan. Uning iqtisodiy vazifasi rasmiy sovet iqtisodiyoti faoliyatidagi kamchiliklarni, ya’ni tovar va xizmatlardagi kamyoblikni ma’lum darajada yumshatishga xizmat qilgan. Xufyona iqtisodiy faoliyat natijasida kishilar qo‘shimcha daromad olish imkoniyatiga ega bo‘lishi va o‘z moddiy ehtiyojlarini qondirish imkoniyalarini ma’lum darajada kengaytirishga erishganlar. Bu uning ijtimoiy vazifasi bo‘lgan. Buyruqbozlik-rejali iqtisodiyoti sharoitida kishilar faoliyatlarining normalar tizimi surunkali taqchillik, ya’ni resurslarning yetishmasligini o‘zida namoyon etadi. Taqchillikning ma’lum darajada barqarorlashuvi hamda iqtisodiy agentlar ushbu darajaga moslashuvi tizimda normal taqchillik holatini yuzaga keltiradi. Bunda buyruqbozlik iqtisodiyoti uchun xos bo‘lgan taqchil tovar va xizmatlar uchun navbatning normal uzunligi, resurslar va tayyor mahsulotlarning normal zahiralari va hokazolar tushuniladi. Boshqacha aytganda, nafaqat Valras bo‘yicha umumiy muvozanat iqtisodiy tizimning barqaror holati bilan cheklaniladi, balki tizim 49 Qarang: Кормишкина Л. А., Лизина О.М. Теневая экономика: учеб. пособие для вузов / Л. А. Кормишкина, О. М. Лизина. – Саранск : Изд-во Мордов. ун-та, 2009. – С.77. hatto muvozanatsiz holatda ham barqarorlashishi mumkinligi namoyon bo‘ladi. Buyruqbozlik iqtisodiyotining normal holatlari uchun zarur bo‘lgan normalardan biri oddiy utilitarizm hisoblanadi. Bunda individ tomonidan o‘z foydaliligini oshirilishi o‘ziga xos ravishda namoyon bo‘ladi. Ya’ni, Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|