Adabiyot 8 (1-qism) new indd
Yüklə 8,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
| «QILG‘IL» RADIFLI G‘AZAL
Qaro ko‘zum, kel-u, mardumliq emdi fan qilg‘il, Ko‘zum qarosida mardum kebi vatan qilg‘il. Yuzung guliga ko‘ngul ravzasin yasa gulshan, Qading niholig‘a jon gulshanin chaman qilg‘il. Takovaringg‘a bag‘ir qonidin hino bog‘la, Itingg‘a g‘amzada jon rishtasin rasan qilg‘il. Firoq tog‘ida topilsa, tufroqim, ey charx, Xamir etib yana ul tog‘da ko‘hkan qilg‘il. Yuzung visolig‘a yetsun desang ko‘ngullarni, Sochingni boshtin-ayoq chin ila shikan qilg‘il. Xazon sipohig‘a, ey bog‘bon, emas mone’, Bu bog‘ tomida gar ignadin tikan qilg‘il. Yuzida terni ko‘rub, o‘lsam, ey ra q, meni Gulob ila yuv-u, gul bargidin kafan qilg‘il. Navoiy, anjumane shavqi jon aro tuzsang, Aning boshoqliq o‘qin sham’i anjuman qilg‘il. «G‘aroyib us-sig‘ar»ning 371-g‘azali. Sakkiz baytli bu g‘azal asrlar osha el orasida mashhur bo‘lib kelyapti. Radi – sof turkiy (o‘zbekcha) so‘z. Qo yasiga shoir arabiy ( «fan», «vatan», «rasan», «kafan» ), forsiy ( «ko‘hkan», «shikan», «anjuman» ) kalimalarga ohangdosh o‘zbekcha so‘z ( «tikan» ) ham topadi. 103 Ushbu g‘azal sakkiz baytdan iborat. U mujtassi musammani maxbun va maxbuni maqtu’, ya’ni mafoilun–failotun–mafoilun– fa’lun vaznida bitilgan. Taqte’si quyidagicha bo‘ladi: V – V– / V V – – / V – V – / – –. G‘azal oshiq qalbning y е tuklik va kamolot timsoli bo‘lmish komil insonga jo‘shqin muhabbati ifodalangan mashhur she’r- lardan biri hisoblanadi 1 . XX asr boshlarida uni mashhur xonan- da To‘ychi ho z Toshmuhamm е dov «Shashmaqom» tarkibiga kiradigan «Ushshoq» («Oshiqlar») kuyi asosida qo‘shiq qilib aytadi. «Shashmaqom» tarkibidagi bu kuyning aynan shunday nomlanishi ham b е jiz emas. Olimlar, bu kuyda oshiq qalbning yor vasliga y е tish yo‘lidagi izti rob-u nola-yu g‘onlari aks et- gan, d е b hisoblashadi. Bir asr mobaynida bu g‘azalni ko‘pdan- ko‘p xonandalarimiz ijro etdi. Matla’ni sharhlashning o‘zidayoq bu g‘azalda qanchalar ma’no-mazmun yashirin ekani ayonlashadi. Lirik qahramon oshiq tarzida so‘z boshlab, yoriga to‘g‘ridan-to‘g‘ri «qaro ko‘zum» deb murojaat qiladi, undan kelib odamgarchilik ( «mar- dumlig‘» ) qilishni, yana ham aniqrog‘i, oshiq ko‘zi qorasida gavhar ( «mardum kebi» ) vatan tu tishni so‘raydi. «Mardum kebi» ifodasida zimdan «odamdek» degan ma’no ham yashirin. Bilam- izki, ko‘z qorachig‘i ichida yana qop-qora gavhar ( «gavharak» ham deyishadi) bor. U eski tilimizda «mardumak» deb ham ishlatilgan. Hozir ham bu shakl ayrim shevalarimizda saqlanib qolgan. Demak, shoir birinchi va ikkinchi misralarda shakldosh (omonim) so‘zlar ishlatib, tajnisga erishgan. Tasavvu y adabiyotda uchraydigan timsol-istilohlar lug‘atlarida ko‘z komil inson timsoli sifatida tushuntiriladi. Xuddi komillikka erishgan inson o‘zidan k е chib, boshqacha aytganda, o‘zidagi barcha illatlarni bartaraf etib, faqat Yaratganni ko‘rgani, uni 1 Bu g‘azal ko‘plab navoiyshunoslar tara dan atro icha sharhlangan. Ular orasida atoqli sharqshunos, lologiya fanlari doktori, prof е ssor Najmiddin Ko- milov yozgan sharh ilmiyligi, asarning dunyoviy va tasavvu y ma’no-mazmuni k е ng talqin etilgani va t е ran xulosalarga boyligi bilan ajralib turadi. Tahlilda biz ana shu sharhdan ijodiy foydalandik. Qarang: K o m i l o v N. Ma’nolar olami- ga safar (Alish е r Navoiy g‘azallariga sharhlar). T.: «Tamaddun» nashriyoti. 2012. 174–188-b е tlar. 104 o‘ylagani kabi, ko‘z ham o‘zini ko‘rmaydi, o‘zgalarni ko‘radi. O‘zi, umuman, yuzga ilohiy go‘zallik (zuhurot) ramzi d е b qaraladi. Ko‘z esa – ana shu go‘zallik jamlangan asosiy man- ba. Chunki yuzning bor jozibasi – ko‘zda mujassam. Ko‘zni s е vish orqali ilohiy jamolni yaxshi ko‘rish ifodalanadi. G‘azaldagi lirik qahramon ana shu ko‘zda nazarda tutil- gan komil insonni o‘z ko‘zining gavhariga aylantirmoqchi. Shu tariqa matla’dan quyidagicha ma’no-mazmun anglashiladi: Yüklə 8,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|