Adabiyot 8 (1-qism) new indd

Savol va topshiriqlar
1. G‘azal hajmi va mavzusi haqida ma’lumot bering.
2. Asar qo

yasi va radi

ni tahlil qiling. Radif va qo

yada ishlatilgan so‘zlar 
aslan qaysi tildan olingan?
3. Matla’dagi 
«mardumliq»
va 
«mardum»
so‘zlari o‘rtasidagi bog‘liqlik va farq 
nimadan iborat?
4. Oshiqning yorga sadoqati baytlarda qanday badiiy vositalar orqali 
ko‘rsatiladi?
5. G‘azal baytlarini ketma-ketlikka amal qilgan holda sharhlang.
6.
 «Soch» 
timsoli g‘azalda qanday ramziy ma’noni ifodalab kelgan?
7. Oxirgi ikki baytda qaysi ma’noda lirik qahramon jon va o‘lim tushunchala-
rini tilga oladi?
8. Matla’ bilan maqta’ o‘rtasida qanday mantiqiy bog‘lanish mavjud?
9. G‘azalni yodlang.

---

109
«DEYIN» RADIFLI G‘AZAL
Qoshi yosinmu deyin, ko‘zi qarosinmu deyin, 
Ko‘ngluma har birining dard-u balosinmu deyin?!
Ko‘zi qahrinmu deyin, kirpiki zahrinmu deyin, 
Bu kudurat ora ruxsori safosinmu deyin?!
Ishq dardinmu deyin, hajri nabardinmu deyin, 
Bu qatiq dardlar aro vasli davosinmu deyin?!
Zul

dominmu deyin, la’li kalominmu deyin, 
Birining qaydi, yana birning adosinmu deyin?!
Turfa xolinmu deyin, qaddi niholinmu deyin, 
Movi(y) ko‘nglak uza gul rangi qabosinmu deyin?!
Charx ranjinmu deyin, dahri shikanjinmu deyin, 
Jonima har birining javr-u jafosinmu deyin?!
Ey Navoiy, dema qosh-u ko‘zining vas

ni, et, 
Qoshi yosinmu deyin, ko‘zi qarosinmu deyin?!
«Navodir ush-shabob»ning 483-g‘azali.
Bu shoirning mashhur g‘azallaridan biri. Qo‘shiq qilib kuylana-
di ham. Chunki ohangdorligi – juda kuchli. Matla’da 
(«yosinmu –
qarosinmu – balosinmu»)
, shuningd
е
k, maqta’dan boshqa barcha 
baytlarning birinchi misralarida ichki qo

ya 
(«qahrinmu – zah-
rinmu», «dardinmu – nabardinmu», «dominmu – kalominmu», 
«xolinmu – niholinmu», «ranjinmu – shikanjinmu»)
ga ham 
qat’iy amal qilingan.
7 baytli bu g‘azalda 
«deyin»
so‘zi faqat radifdagina takror-
lanib kelmaydi. Bu so‘z radifda 8 bor qo‘llanishidan tashqari, 
yana 12 (jami 20) bor takroriy tarzda qo‘llanadi. Radd ul-mat-
la’ (matla’ni takrorlash) san’ati asosida birinchi misra g‘azalning 
so‘nggi satri sifatida yana bir karra qaytariladi. Bu takrorlar 
ham g‘azal ohangi-yu jarangini, ham 

kr ta’kidini, ham oshiq 
his-hayajoni ifodasini kuchaytirgan.

---

110
G‘azaldagi ohangdorlik faqat qo

ya va radif orqaligina 
ta’minlanmagan. Baytlarning birinchi misralarida ham ichki 
ohangdorlik (
«yosinmu – qarosinmu», «qahrinmu – zahrinmu...»
va hokazo) mavjud.
G‘azalda boshdan-oxir qiyos usulidan foydalaniladi. Har bir 
qiyoslashda ikkitadan tushuncha ishtirok etadi. Birinchi baytda 
yorning 
«qoshi yosi»
(yoyday egik qoshi) bilan 
«ko‘zi qarosi»
(ko‘zining qoraligi), ikkinchi baytda uning
«ko‘zi qahri»
bilan 
«kirpiki zahri»
, uchinchi baytda 
«ishqi dardi»
bilan 
«hajri 
nabardi»
(hajrining jangi), to‘rtinchi baytda 
«zul

domi»
(so-
chining domi) bilan 
«la’li kalomi» 
(la’ld
е
k qizil labining so‘zi), 
b
е
shinchi baytda 
«turfa xoli»
(har xil xoli) bilan 
«qaddi ni-
holi» 
(yosh nihold
е
k tik qomati), oltinchi baytda 
«charx ranji»
(taqdir y
е
tkazgan azob) bilan 
«dahri shikanji»
(dunyo y
е
tkazgan 
qiyinchilik), y
е
ttinchi baytda yana 
«qosh»
bilan 
«ko‘z» 
o‘zaro 
yonma-yon tilga olinadi. 
Ammo bular baytlarning birinchi misralarida k
е
lgan qiyoslar.
Qiyos baytlarning ikkinchi misralarida ham o‘zi ga xos tarz-
da davom etadi. B i r i n c h i b a y t da 
«dard»
bilan 
«balo»
, 
i k k i n c h i b a y t da 
«kudurat» 
(xafagarchilik) bilan yorning 
«ruxsori safosi»
(toza yuzi), uchinchi baytda
«qatiq dard-
lar»
bilan yorning 
«vasli davosi»
, to‘rtinchi baytda biri(
«zul


domi»
)ning 
«qaydi»
bilan yana biri(
«la’li kalomi»
)ning 
«adosi»
, 
b
е
shinchi baytda 
«moviy ko‘nglak»
bilan
«gul rangi qabo»
(gulrang to‘n), oltinchi baytda 
«javr»
bilan 
«jafo»
, y
е
ttinchi 
baytda yana yorning 
«qoshi yosi»
bilan 
«ko‘zi qarosi»
o‘zaro 
baqamti qo‘llanadi.
Bir qarashda, g‘azal boshqa ishqiy mavzudagi lirik sh
е
’rlardan 
k
е
skin farq qilmagand
е
k, oshiq ma’shuqaning, odatdagid
е
k, 
chiroyini turli uzvlari, ya’ni qoshi, ko‘zi, sochi, yuzi, labidan 
chiqqan so‘zlar va kiyimi, ya’ni moviy ko‘ylagi, gulrang to‘ni
ta’ri

orqali tasvirlab, ishqiy iztiroblarini bayon etayotgand
е
k 
tuyuladi. Biroq, aslida, buyuk shoir qalamining qudrati bilan 
ana shu so‘z va qiyoslar zamirida ajib bir badiiy go‘zallik ya-
shiringan. Bu o‘quvchida ayricha zavq-shavq uyg‘otadi.

---

111