4
KIRISH
Aziz o‘quvchi!
Hayotning rang-barang hodisalarga to‘la ekanini ozmi-ko‘pmi
anglab boryapsiz. Har bir odamning u yoki bu hodisaga ber-
gan bahosi bir-biridan anchagina farq qilishini ham ko‘rib-bilib
turibsiz.
Insoniyat bosib o‘tgan tarixiy yo‘l shu qadar chigal, mu-
rakkab hodisalarga boyki, uni dabdurustdan
baholashning hech
iloji yo‘q. Shu tufayli ham o‘tmish hayot to‘g‘risida har bir
ilm sohasi o‘z imkoniyatlaridan kelib chiqib xulosalar yasaydi.
Bu rang-baranglik san’at sohalariga ham birdek tegishlidir.
Deylik, ushbu mavzuni o‘rganayotganingizda sinf derazalari-
dan Sizni o‘ziga chorlayotgan kuz faslining tarovatini musavvir
mo‘yqalami orqali turfa bo‘yoqlarda tasvirlasa,
bastakor ushbu
fasl nafasini ohang yordamida ko‘nglingizga olib kiradi. Xuddi
shu kabi, agar tarix ilmi voqea-hodisalarning qachon, qayerda,
nima sababdan yuz bergani, bu qanday natijalarga olib kelgani-
ni chuqur o‘rgansa, adabiyot uchun
ushbu hodisalarda ishtirok
etgan kishilarning qalbidan o‘tgan kechinmalar muhimroq hisob-
lanadi. Tarixchi bo‘lib o‘tgan hodisalarning o‘rni, unda ishtirok
etgan odamlar ism-u shari
, ularning tarjimayi holiga oid fakt-
larni iloji boricha aniq ifoda etmog‘i lozim.
Ijodkor adib esa
o‘z g‘oyaviy-badiiy maqsadidan kelib chiqib mazkur hodisalarga
biroz erkinroq yondashadi.
Masalan, sarkarda Amir Temurning taqdirida muhim o‘rin
tutgan «Loy jangi» (1365-yil)ga raqiblar qanday tayyorgarlik
ko‘rganlari, bu jangda har ikki tomondan nechtadan askar ishti-
rok etgani, har bir tomondan qancha odam qurbon bo‘lgani
va boshqa tafsilotlarga yozuvchi to‘liq to‘xtalishi shart emas.
U mazkur jangning butun dahshati va fojiasini birgina qah-
ramon (u oddiy askar bo‘lishi ham mumkin!)
qismati orqali
o‘quvchiga anglatadi. Natijada badiiy tasvir ta’siriga berilgan
5
o‘sha o‘quvchi o‘zini shiddatli jala ostida kechayotgan, jaladan-
da shiddatli olishuv ichida his qilishi hech gap emas. Demak,
yozuvchi tarixiy hodisaga ijodiy yondashib,
uning bir qirrasini
xuddi kuchli lupa ostida ko‘ringandek bo‘rttirib tasvirlar ekan,
bunda muayyan maqsadni nazarda tutadi.
O‘rni kelganda badiiy ijodning yana bir muhim jihatini ay-
tib ketishimiz kerak. U ham bo‘lsa, ijodkorning hayot hodisala-
riga nisbatan egallagan pozitsiyasi, faol munosabati masalasidir.
Rus adibi Maksim Gorkiy XIX
asr oxiri va XX asr bosh-
larida Rossiyani qamrab olgan adolatsizlik, xunrezliklar o‘ziga
qanday ta’sir etganini xotirlab, shunday yozgan edi: «Hayotda
ko‘rayotganlarim go‘yo yuragimning ustini shilib tashlagandek
bo‘ldi. Shundan buyon mening qalbim har bir nohaqlikdan,
ado latsizlikdan ta’sirlanib, achishadigan bo‘lib qoldi».
Endi hozirga qadar hayoti va ijodini o‘rganganingiz
yozuv-
chi-shoirlar asarlarini birrov esingizga oling. Ularning aksari-
yatida mana shu holatni kuzatish mumkinmi, yo‘qmi? Ulug‘
Navoiyning:
Menga qilsa ming jafo, bir qatla faryod aylamom,
Elga qilsa bir jafo, ming qatla faryod aylaram, –
degan shohbaytining mag‘zida ham zamonasi muammolaridan
ogohlik, xalq qismatidan qayg‘urish hislari yotibdi.
Hozirgi kunda adabiyot va ijod ahli zimmasidagi bu mas’uliyat
yana-da ortsa ortdiki, kamaygani yo‘q. O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidenti Islom Karimov bu muhim masalani quyidagicha ifoda
etadi:
Dostları ilə paylaş: