Adaptiv jismoniy tarbiya va sport

5.2.2. Og’zaki (nutq) ta’sir qilish vositalari 
Har qanday pedagogik jarayonda so‘zning o‘rni juda katta. Uni ko‘rib chiqish odatda 
bilimlarni shakllantirish usullarini tavsiflashda amalga oshiriladi. Garchi bu so‘z 
talabaga qanday ta‘sir ko‘rsatsa (bu bilan). 
O‘quvchilarga og‘zaki ta‘sir ko‘rsatadigan maxsus vositalar va usullar orasida, ayniqsa 
dars mashg‘ulotlari jarayonida quyidagilar mavjud: 
- ko‘rsatma (vazifalarni belgilashda aniq va batafsil tushuntirish); 
- ko‘rsatmalar va buyruqlar; 
- tushuntirishlar va sharhlar bilan birga; 
- ahamiyatli baholar: xatolar, muvaffaqiyatlar va muvaffaqiyatsizliklar sabablarini 
tushuntirib, bajarilgan vazifalarni baholash (Matveev L.P., 1991). 
Maxsus guruh tarkibiga tashqi va ichki nutqdan foydalanishga asoslangan vositalar va 
tamoyillar kiradi (aqliy talaffuz - nutq, lekin jimgina, o‘ziga), shuningdek og‘zaki 
xabarlar - hisobotlar, buyurtmalar, o‘z-o‘zini hurmat qilish. Xuddi shu usul 
talabalarning bilim faolligini oshirishni, mustaqil tahlil qilish, tushunish, o‘rganish 
jarayonlarini rag‘batlantirishni ta'minlaydi. 
M. M. Bogenning so‘zlariga ko‘ra, harakatni his qilish - bu mushak, proprioretseptiv 
hislarni so‘z bilan bog‘lash. 
 
5.2.3. Ideomotor va psixo-tartibga solish mashqlari 
Jismoniy mashqdan farqli o‘laroq, ideomotor va psixo-tartibga solish mashqlari 
jismoniy nutq, fikrlash qobiliyati, mushaklarning sezgirligi va boshqa sezgir 
namoyonlarning jismoniy va ruhiy holatga, uni tartibga solish va harakat qilishga 
tayyorligi uchun maxsus yo‘naltirilgan foydalanishdir. 
Ideomotor mashq - bu muhim bosqichlarida, diqqat bilan normal ijro etish paytida 
amalga oshirilgan xatolar bilan bajariladigan operatsiyalarga alohida e'tiborni jamlagan 
holda harakatli harakatni ko‘p marotaba aqliy ko‘paytirish. 
Kelgusi harakatlar uchun hissiy o‘zini-o‘zi sozlash hayotiy tajriba, adabiyot, kino va 
hokazolardan olingan hissiy, hayajonli tasvirlar yordamida amalga oshiriladi. 
Avtojenik mashqlar, psixo-tartibga solish mashg‘ulotlari psixogigiyena, psixologiya va 
tibbiyotdan jalb qilingan o‘z-o‘zini gipnoz qabul qilish tizimidir. 

---

86