Ağayar Şükürov
Yüklə 2,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 78 müəyyən etməyə çalışırdılar. Heraklit demişdi: Biz eyni axına iki dəfə girə bilmərik. Belə bir əhvalat vardır ki, Konfutsi Lao Tszını görməyə yollandı və ondan özünün həsr edilməsini xahiş etdi. Lao-Tszı isə qüruruna görə gənc Konfutsini məzəmmət etdi. Onu geri qaytardı, ehtiramsız davranışı ilə həddən çıxan ambisiyasının qarışığına görə onu ələ saldı. Bu yəqin ki, dəqiq olmayan əhvalatdır, lakin vacib bir həqiqət kimi onu göstərir ki, Konfutsiçilik və Daosizm Çində ekzoterik təlimləri təşkil edir. Konfutsi ənənəvi sirr olmayan Çin müdrikliyini toplamağa uzun illər sərf etmişdi və bu kolleksiyalar sonralar Çin liderləri tərəfindən hökumət üçün rəhbərlik təlimatına çevrilmişdi. Konfutsinin sözləri yüksək dərəcədə müdrik idi. Min illik səyahət bir addımdan başlayır. Tapşırığın qiyməti mükafatdan da artıqdır. Əgər sən öz məqsədinə çata bilmirsənsə, məqsədlərini qaydaya qoy. Belə qaydada onun fikirləri davam edir. Afinada biz azadlıq istedadını, fərdi fikiri görürüksə, Spartada fərdi iradənin inkişafını, qəhrəmana sitayişin, güclü adamlar nöqteyi-nəzərindən rəqabət həddini və məğrurluğu görürük. Bütün yunan Sirli məktəblərindən ən məşhuru Afinadan bir neçə mil arasındakı Elios kəndində yerləşirdi. Romanın, özü də həsr olunmuş olan dövlət xadimi Tsitseron deyəcəkdi ki, Eliosian www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 79 Sirləri və ondan çıxanlar Afinanın sivilizasiyalı dünyaya verdiyi ən böyük fayda idi. Elios “Elauno” sözündən əmələ gəlmişdi, “mən gəlirəm” mənasını verirdi, bu isə o demək idi ki, “Mən yaranmışam” . Biz Pifaqordan da bilirik ki, Süd Yolu da nəhəng çay və ruhların kütləsi kimi nəzərdə tutulur. Dinin neqativ olması, hətta dünya tarixinə destruktiv təsir göstərməsi barədə deyilən sözlər bayağı səslənir. Dini müharibələr, İnkvizisiya, elmi fikirin boğulması və məhdud patriarxal münasibətlər dəfələrlə dilə gətirilir. Bunu xatırlamaq yerinə düşər ki, bəşər mədəniyyətinin bəzən ən böyük şərəfli şəxsiyyətləri məhz Sirli məktəblərdən öz mənbəyini götürmüşdür, bunlar isə qədim dünyadakı mütəşəkkil dinin mərkəzi hissəsi idi. Təkcə heykəltəraşlıq və drama deyil, həmçinin fəlsəfə, matematika və astronomiya siyasi və tibbi ideyalar kimi bu dini institutlardan yüksəlmişdi. Hər şeydən əlavə, Sirli məktəblər şüurun təkamülünə təsir göstərmişdi. Yevripid öz pyesində yazırdı ki, “Burada yalnız bir şey vardır ki, o, bütün həyat sınaqlarından çıxa bilər – bu gizli şüurdur”. Biz qədim yunan pyesinə baxanda katarsis (Aristotel tərəfindən faciə barədə təlim termini kimi tətbiq edilmişdir: tamaşaçının hala acımaq prosesində keçirdiyi ruhi cəhətdən boşalmasıdır) vasitəsilə təmizlənirik. Yunan dramaturqlar öz auditoriyalarına www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 80 elə təcrübə verirdilər ki, bu bəzi cəhətcə özünü həsr etmə təcrübəsinə bənzəyirdi və onun işləmək qaydası insan təbiətini anlamağa əsaslanırdı, bu isə mahiyyətcə müqəddəs sayma idi. Sokrat öləndən sonra onun şagirdi Platon yunan fəlsəfəsində aparıcı şəxsə çevrildi. Onun “Dialoqları” idealizm adlanan fəlsəfənin ən böyük ifadəsi oldu. Gizli tarixdə isə hər kəs dünyanı idealistik qaydada öyrənir. Heç kəs soruşmur ki, obyektlərə nisbətən reallıq formalarından ideyalar yüksəkdirmi? Hər kəs düşünmədən, instinktiv olaraq buna inanır. Platonun şagirdi Aristotel isə bu gün aparıcı rol oynayan materializmə aparan tərəfə fəlsəfi bir sıçrayış etdi. B.e.ə beşinci əsrdə Afina və Sparta arasında ağalıq etmək naminə müharibə getdi. Dördüncü əsr onların hər ikisinə II Filippin hökmranlıq etdiyi Makedoniya qalib gəldi. Plutarx qeyd edir ki, Filippini oğlu Aleksandr b.e.ə. 356-cı ildə, lunatik Herostrat tərəfindən Efesdəki Artemida məbədi yandırılan gün anadan olmuşdu. Sirli məktəbin ruhu Aleksandr doğulanda ona daxil olmuşdu. Aleksandr bütün həyatını öz daxilindəki bu ilahi elementi öyrənməyə, tanımağa həsr edəcəkdi. Filipp həmin dövrün ən böyük zəkası olan adamı öz oğluna müəllim tutdu, bu Platonun ən böyük şagirdi Aristotel idi. Aleksandr və bu yaşlı adam bir-birlərində xoş ruhu gördülər. www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxana 81 Aristotel maddi dünyanın məlumatlarını toplayıb, təsnifləşdirmişdi. O, fiziki qanunlarla abstraksiya (Əşyaların bəzi xassələrindən və onlar arasındakı münasibətdən fikrən uzaqlaşma) metodu qaydasında işləyirdi. Buna görə də təbiətin ölçüsünün gizli qüvvələrini təsvir etdikdə, bütünlükdə yeni və müasir yalanları icad etməyə qadir idi. Aleksandr dünyanın o vaxta qədər görmədiyi ən iri imperiyanı yaratmışdı. Bu o vaxt Aristotel fəlsəfəsi üçün bir vasitəyə çevrilmişdi. Oğlunun iyirmi yaşı olanda Filipp qətlə yetirildi. Lakin tezliklə Aleksandr özünü dahi hökmdar və məğlubedilməz hərbi sərkərdəyə çevirdi. B.e.ə. 334-cü ildə o, ordusunu Asiyaya apardı, İss döyüşündə persiyalıları məğlub etdi, baxmayaraq ki, axırıncıların döyüşçülərinin sayı onun birə nisbətində makedoniyalılarınkından çox idi. Sonra o, Suriya və Finikiyadan keçməklə Cənubu tutdu, sonra isə Misir işğal edildi. Burada o, Aleksandriya şəhərinin əsasını qoydu. Hər yerdə o, yunan modelində şəhər-dövlətlər yaradırdı, yunan siyasəti ilə birlikdə yunan fəlsəfəsini də yayırdı. Bu Aleksandrın yenicə inkişaf etmiş şüuru xilas etmək missiyasının bir hissəsi idi. B.e.ə. 331-ci ildə Aleksandr persiyalıları yenidən məğlub etdi, onların qədim paytaxtı Persepolisi dağıtdı, sonra isə Əfqanıstana və axırda Hindistana atıldı. Burada o, Brahmin filosofları və Yüklə 2,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|