AiE-5-10-Saja

185

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

mo¿e byæ traktowany jako z³o¿enie trzech nastêpuj¹cych s¹dów, z których

tylko akceptacja jednego dostarcza motywu

20

:

1. „Aby spe³niæ standardy, które zazwyczaj przyjmowane s¹ przez

ludzi, wymaga siê wykonania X” (s¹d odnosz¹cy ciê do faktu so-

cjologicznego).

2. „Mam poczucie, ¿e powinienem wykonaæ X” (s¹d odnosz¹cy siê

do faktu psychologicznego).

3. „Powinienem wykonaæ X” (s¹d wartoœciuj¹cy).

Pomiêdzy powy¿szymi trzema sensami zachodzi ró¿nica znaczenio-

wa, poniewa¿ istniej¹ sytuacje, w których zastanawiamy siê, czy nie wypo-

wiedzieæ np. s¹du wartoœciuj¹cego (3), który by³by niezgodny z (1) lub (2).

Uœwiadamiaj¹ nam one, i¿ znaczenie „powinienem wykonaæ x” jest z³o¿o-

ne

21

. Choæ czêsto siê zdarza, i¿ nasza wypowiedŸ moralna ma zarazem cha-

rakter (1), (2) i (3), to niekiedy owe sensy mog¹ wystêpowaæ oddzielnie.

„Przypadki, w których s¹dy postrzegane s¹ jako wartoœciuj¹ce, a nie po-

ci¹gaj¹ za sob¹ imperatywów, zawsze po ich zbadaniu okazuj¹ siê przy-

padkami, w których s¹dy nie maj¹ znaczenia (3), ale (1) lub (2) lub ich

po³¹czenie”

22

. Hare wyrazi³ to równie¿ inaczej: niemotywowanie do dzia-

³ania  spowodowane  jest  u¿yciem  „powinienem  zrobiæ  x”  w znaczeniu:

(a)  cudzys³owowym,  (b)  ironicznym  lub  (c)  quasi-cudzys³owowym

23

.

W pierwszym przypadku nie dokonujemy autentycznego os¹du moralne-

go, lecz cytujemy oceny innych, w drugim nasz¹ intencj¹ nie jest szczere

wypowiedzenie oceny, ale np. jej zanegowanie, w trzecim nasz¹ intencj¹

nie jest wyra¿enie zalecenia, lecz stwierdzenie, i¿ dany czyn czy przedmiot

posiada w³asnoœci, które uznawane s¹ przez spo³eczeñstwo za racjê danej

oceny (u¿ycie socjologiczne).

S³aboœæ woli

Poniewa¿ zawê¿enie dziedziny, w której obowi¹zuje kryterium ewa-

luatywnoœci s¹dów (KES) potraktowano jako obronê internalizmu mocne-

20

Por. tam¿e, s. 167.

21

Zob. tam¿e, s. 168.

22

Zob. tam¿e.

23

Zob. tam¿e, s. 124–126.

---

186

Krzysztof Saja

go, wzmocni³o to przekonanie, i¿ Hare akceptuje mocn¹ wersjê internali-

zmu (MI), co spotka³o siê z krytyk¹. Po pierwsze, podaj¹c w w¹tpliwoœæ

sposób zawê¿enia dziedziny obowi¹zywania KES, Hare’owi zarzucono

arbitralnoϾ

24

. Mo¿na bowiem w¹tpiæ w wartoœæ klasyfikacji ró¿nych zna-

czeñ zwrotów powinnoœciowych (psychologicznych, socjologicznych, ewa-

luatywnych itd.), jeœli nie istniej¹ œcis³e kryteria takich podzia³ów

25

. Czy

nie jest tak, ¿e Hare uczyni³ to jedynie w celu obrony kryterium ewalu-

atywnoœci s¹dów oraz mocnego internalizmu? Czy nie wprowadzi³ arbi-

tralnie definicji s¹du moralnego jako tego, który motywuje

26

, a nastêpnie,

spostrzeg³szy jej nieadekwatnoœæ, arbitralnie zawêzi³ dziedzinê jej zasto-

sowania? Nie jest równie¿ prawd¹, ¿e jeœli wypowiedŸ: „myœlê, ¿e powi-

nienem zrobiæ x” nie powoduje dzia³ania, nie mo¿e mieæ ona pierwotnego

charakteru ewaluatywnego

27

. Istniej¹ bowiem sytuacje, w których szczerze

i autentycznie akceptujemy obowi¹zek i czynimy wbrew temu, do czego

on zobowi¹zuje

28

. S¹ to przypadki tzw. s³aboœci woli. O s³abej woli (akra-

zji) mówimy wtenczas, gdy ktoœ naprawdê uwa¿a, i¿ powinien coœ zrobi栖

„ca³ym sob¹” podpisuje siê pod autentycznym s¹dem moralnym, jednak

zdarza siê, ¿e czyni rzecz przeciwn¹. Paradoksalnoœæ, dramatycznoœæ i re-

alnoœæ akrazji najlepiej oddaje znany fragment z Listu œw. Paw³a Aposto³a

do Rzymian:

Wiemy przecie¿, ¿e Prawo jest duchowe. A ja jestem cielesny, zaprze-

dany w niewolê grzechu. Nie rozumiem bowiem tego, co czyniê, bo

24

Zob. MacIntyre (2002), s. 327; Warnock (1960), s. 128–129; Lukas (1971), s. 151.

25

Zob. Rutkowski (2001), s. 334–335.

26

Choæ R.M. Hare czêsto wypowiada³ siê tak, jakby prezentowa³ definicje opisowe,

podany przez niego sposób definiowania ewaluatywnoœci (KES) jest jedynie hipotez¹ –

definicj¹ projektuj¹c¹. Jak pisze na temat KES w Language of Morals: „Nie twierdzê

w tym miejscu, i¿ dowodzê czegokolwiek materialnego na temat sposobu, w jaki u¿y-

wamy jêzyka. Sugerujê jedynie terminologiê, która, jeœli zostanie zastosowana podczas

badania jêzyka moralnego, bêdzie, o czym jestem przekonany, udowadnia³a swoj¹ war-

toœæ”. R.M. Hare (1952), s. 168.

27

Zob. Rutkowski (2001), s. 335; Steward (1998), s. 142; Roskies (2003).

28

Jak pisze D. Davidson: „Czy nie jest nigdy tak, ¿e wydajê niezm¹cony, stanowczy

os¹d, i¿ – wzi¹wszy wszystkie okolicznoœci pod uwagꠖ moje dzia³anie nie jest najlep-

sze, a jednoczeœnie w postêpku, którego siê dopuszczam, nie ma œladu przymusu b¹dŸ

przymusowoœci? Nie ma dowodu na to, ¿e takie sytuacje siê zdarzaj¹; lecz mnie wydaje

siê rzecz¹ absolutnie niew¹tpliw¹, ze siê zdarzaj¹”. Davidson (1997), s. 90.

---

187

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

nie czyniê tego, co chcê, ale to, czego nienawidzꠖ to w³aœnie czyniê.

Je¿eli zaœ czyniê to, czego nie chcê, to tym samym przyznajê Prawu, ¿e

jest dobre

29

.

Podane powy¿ej ograniczenia obowi¹zywania kryterium ewaluatywnoœci

s¹dów oraz mocnego internalizmu zaprzeczaj¹ jednak istnieniu takich sy-

tuacji. Gdyby zasady te by³y prawdziwe, nale¿a³oby powiedzieæ, ¿e auten-

tyczna akrazja jest jedynie epifenomenem – akceptacja autentycznej po-

winnoœci zawsze poci¹ga za sob¹ jej wykonanie, a jeœli tak siê nie dzieje,

nie by³a to autentyczna akceptacja b¹dŸ powinnoœæ. Nasza intuicja lingwi-

styczna wskazuje jednak, ¿e nie jest to prawd¹ – b³êdna jest raczej teoria

Hare’a.  Kolejn¹  konsekwencj¹  jednoczesnego  obowi¹zywania  mocnej

wersji internalizmu oraz kryterium ewaluatywnoœci s¹dów jest niemo¿noœæ

niesprzecznego wypowiedzenia autentycznego s¹du moralnego, który ma

np. postaæ: „Mogê zrobiæ to, o czym myœlê, ¿e nie powinienem”. Jeœli au-

tentyczna s³aboœæ woli nie mog³aby istnieæ na mocy praw pojêciowych, nie

mo¿na by³oby sensownie wypowiedzieæ powy¿szego zdania

30

.

Jednak, na co wskazywa³em powy¿ej, Hare nie by³ zwolennikiem

mocnego internalizmu motywacyjnego, choæ prawd¹ jest, ¿e zak³ada³ kry-

terium ewaluatywnoœci s¹dów moralnych (KES). Ju¿ w pracy Freedom and

Reason

31

 odpowiedzia³ na czêœæ powy¿szych zarzutów oraz przesta³ for-

mu³owaæ tezy wskazuj¹ce na akceptacjê MI

32

. Po pierwsze, odci¹³ siê od

pogl¹du, i¿ istniej¹ ró¿ne znaczenia zwrotu „powinienem zrobiæ x”

33

. Zna-

czy on w ka¿dym kontekœcie to samo, choæ w ró¿nych u¿yciach wywo³uje

inne postawy i stany umys³u. Po drugie, nieznacznie zmieni³ podejœcie do

problemu akrazji. Nie stara³ siê jej wyjaœniæ poprzez wykluczanie takich

sensów s¹dów moralnych, które nie powoduj¹ dzia³ania – jak uczyni³ to

29

List do Rzymian, 7, 14 – 17.

30

Zob. McGuire (1961), s. 400; Brink (1989), s. 48; Jacórzyñski (1995), s. 188; Rut-

kowski (2001), s. 335.

31

Hare (1963).

32

Hare nigdy nie przyzna³, ¿e jego pogl¹dy na kwestiê internalizmu uleg³y zmianie.

Stwierdzi³ jedynie, ¿e w swych wczesnych pracach nie sformu³owa³ ich wystarczaj¹co

jasno. Uwa¿a³, i¿ we Freedom and Reason nie zmieni³ swoich pogl¹dów, wyjaœni³ tylko

te elementy  The Language of Morals, które nie by³y klarowne i powodowa³y b³êdn¹

interpretacjê jego myœli. Zob. Hare (1963), s. 79, 84.

33

Zob. tam¿e, s. 75–76.

---