AiE-5-10-Saja
Yüklə 185,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
194 Krzysztof Saja Bior¹c pod uwagê to, co przedstawione zosta³o powy¿ej, internalizm Harea mo¿na zobrazowaæ w nastêpuj¹cy sposób: Powy¿sz¹ interpretacjê uzasadnia równie¿ przekonanie, jakie ¿ywi³ Hare na temat charakteru samej motywacji. Bior¹c pod uwagê p³aszczyznê psychologiczn¹, nale¿y stwierdziæ, ¿e nie zgadza³ siê on z emotywistami, którzy uwa¿aj¹, ¿e funkcja motywacyjna mo¿e byæ wyjaniona poprzez kauzalne oddzia³ywanie wypowiedzi na nasze uczucia ¿e zalecenia mo- tywuj¹, poniewa¿ wzbudzaj¹ emocje. Preskrypcje nie s¹ ekspresj¹ naszych ¿yczeñ czy uczuæ, ale racjonalnej woli 50 . Wed³ug niego emotywici pope- ³nili b³¹d, bowiem pomieszali p³aszczyznê semantyczn¹ z psychologiczn¹ i w konsekwencji teoria ich jest psychologiczna, nie za semantyczno-lo- giczna 51
motywuj¹ nas dziêki racjom, bowiem, tak jak wszystkie zalecenia, podle- gaj¹ prawom logiki 52 . Nie s¹ one równie¿ z koniecznoci wyrazem naszych uczuæ czy ¿yczeñ 53 . Istotne logiczne w³asnoci s¹dów moralnych ich pre- skryptywnoæ, uniwersalnoæ i nadrzêdnoæ s¹ w nich obecne nawet wten- czas, gdy ich u¿ycie nie jest zwi¹zane z ¿adnymi emocjami 54 .
wami pojêciowymi 55 nie maj¹ charakteru psychologicznego czy przyczy- Dzia³anie Motyw
Racja praktyczna Racja
superweniencja koniecznoæ pojêciowa
P³aszczyzna psychologiczna S³aby internalizm P³aszczyzna semantyczna Internalizm pojêciowy P³aszczyzna ontologiczna Antyrealizm Akceptacja imperatywu jednostkowego Akceptacja s¹du moralnego Akceptacja faktów jako racji logicznych Dyspozycyjny motyw do dzia³ania 50 Hare (1998), s. 669. 51 Zob. Hare (1997), s. 1518. 52 Zob. Hare (1952), s. 13. 53 Zob. tam¿e, s. 12. 54 Tam¿e, s. 144. 55 Zob. Hare (1989), s. 97. 195 Internalizm motywacyjny Richarda M. Harea nowo-skutkowego, równie¿ internalizm, który jest ich pochodn¹, nie mo¿e mieæ takiej natury. Hare nie popiera³ ¿adnej z wersji Humeowskiego mo- delu motywacyjnego, którego g³ówn¹ przes³ank¹ jest regu³a instrumental- nych racji praktycznych: maj¹c racjê do dzia³ania, ma siê te¿ pragnienia 56 .
niom w kierowaniu zachowaniem, ¿e jest niewolnikiem uczuæ. Podziela³ raczej pogl¹d Arystotelesa, który, jak pisze Hare, w s³ynnej metaforze [...] powiada, ¿e umys³ do charakteru [ ] musi mieæ stosunek rodzicielski: dla- tego ¿e motywy i dyspozycje cz³owieka s¹ racjonalne, i z tego w³anie po- wodu «s³uchaj¹ rozumu jak ojca» 57 . Powo³ywa³ siê on równie¿ na Kan- ta: swój internalizm prezentowa³ jako tezê g³osz¹c¹, ¿e jeli kto szcze- rze zaakceptuje dan¹ zasadê moraln¹, musi chcieæ (w szerokim sensie tego s³owa, które zawiera kantowsk¹ wolê oraz trzy rodzaje arystotele- sowskiego orexis 58 ) dzia³aæ zgodnie z t¹ zasad¹. W tym wietle przypi- sywanie Hareowi akceptacji mocnej wersji internalizmu (MI) jako zasa- dy rz¹dz¹cej psychik¹ cz³owieka wydaje siê interpretacj¹ nie¿yczliw¹. Zak³adanie, ¿e rozum zawsze doprowadza do dzia³ania, ¿e z koniecznoci jest niez³omnym kierownikiem naszych dzia³añ, by³oby bowiem ewident- nie niezgodne z codziennym dowiadczeniem wszystkich bodaj ludzi oraz z tradycj¹ filozoficzn¹, która od czasów Davida Humea boryka siê z pro- blemem przeciwnym: jak uzasadniæ choæby minimaln¹ motywacyjn¹ rolê rozumu.
Z tego równie¿ powodu zaliczenie internalizmu Harea do tzw. inter- nalizmu postawy jest posuniêciem nietrafnym 59 . Internalizm postawy to sta- nowisko, które g³osi, ¿e osoba aprobuj¹ca obowi¹zek moralny ma motyw do dzia³ania, poniewa¿ posiada w stosunku do niego postawê aprobaty (pro- attitude). Taki pogl¹d akceptowali niew¹tpliwie emotywici, jednak nie Hare. Owszem, zgodzi³by siê on, ¿e akceptacja zalecenia powodowana jest 56 Rutkowski (2001), s. 71. 57 Hare (2001), s. 63. 58 Hare (1999b), s. 9697. Zob. równie¿ Hare (1999c), s. 21; Hare (1998), s. 669. 59 Zob. Rutkowski (2001), s. 270271. Oczywicie to, czy stanowisko Harea nale¿y nazwaæ internalizmem postawy, zale¿y od tego, co rozumiemy pod pojêciem postawy. Jeli postawa aprobaty (pro-attitude) ma charakter uczuciowy, nie mo¿na nazywaæ Ha- rea zwolennikiem internalizmu postawy (Rutkowski, krytykuj¹c internalizm postawy, mówi o uczuciu aprobaty). 196 Krzysztof Saja niekiedy poczuciem aprobaty w stosunku do danego dzia³ania; ¿e zalece- nia, które wyg³aszamy, czêsto motywuj¹ nas dlatego, i¿ wydawane s¹ pod wp³ywem uczuæ. Mo¿emy jednak szczerze zaakceptowaæ i wykonaæ roz- kaz, nie darz¹c dzia³ania, które mamy przedsiêwzi¹æ, ¿adnym pozytyw- nym uczuciem co wiêcej, ¿ywi¹c w stosunku do niego odrazê lub trwogê. Mo¿emy równie¿ zaniechaæ dzia³ania, co do którego mamy uczucie apro- baty. Rozdwiêk miêdzy uczuciem, pragnieniem a obowi¹zkiem jest jesz- cze silniejszy, poniewa¿ s¹dy moralne s¹ n i e t y l k o z a l e c e n i a m i , l e c z t a k ¿ e z a l e c e n i a m i u n i w e r s a l i z o w a l n y m i. To m.in. ta cecha 60 sprawia, ¿e mo¿na mieæ obowi¹zek, nie bêd¹c do niego przychylnie nastawionym. Z drugiej jednak strony, choæ Hare nie by³ inter- nalist¹ postawy, niew¹tpliwie akceptowa³ internalizm epistemiczny (nie mo¿e nie mieæ motywów do dzia³ania osoba w jaki sposób aprobuj¹ca obowi¹zek moralny 61 ). Prawa internalizmu moralnego (PIM1 PIM4) opie- raj¹ siê bowiem na pojêciu akceptacji (assent to) czy podpisania siê pod danym zdaniem (subscribe to), zawieraj¹ wiêc element epistemiczny. W wietle etyki Harea racja do dzia³ania jest szczer¹ akceptacj¹ s¹du mo- ralnego, uto¿samia³ on bowiem racjê praktyczn¹ z podpisaniem siê pod zasad¹, wynikaj¹c¹ z pewnych racji logicznych 62 z akceptacj¹ danej maksymy, z jej zaakceptowaniem jako racji do dzia³ania 63 . 60 Najbardziej ogólny, praktyczny wymóg uniwersalnoci s¹dów moralnych, który poda³ Hare, zawiera siê w regule, która g³osi, i¿ wydaj¹c jakie zalecenie, muszê wydaæ je jako obowi¹zuj¹ce we wszystkich sytuacjach, które s¹ identyczne pod wzglêdem moralnie relewantnych w³asnoci, oraz bez wzglêdu na rolê, jak¹ mia³bym w niej przyj¹æ (lub która by³aby mi w niej narzucona). Hare (1997), s. 25. 61 Por. Rutkowski (2001), s. 270271. 62 Racja logiczna stanowi uzasadnienie treci danego s¹du moralnego, przy czym wy- znaczona jest ona czêsto przez standardy akceptacji danej zasady moralnej. Zob. Hare (1999b), s. 102103. Rozró¿nienia na racje praktyczne i logiczne u¿ywam za M.Rut- kowskim. Racje logiczne nazywa on tak¿e racjami co do przekonañ. Termin racje praktyczne bêdê traktowa³ jako synonim racji do dzia³ania. Zob. M. Rutkowski (2001), s. 54. 63
Yüklə 185,75 Kb. Dostları ilə paylaş:
|