AiE-5-10-Saja

182

Krzysztof Saja

Hare by³ przekonany, ¿e o mocy motywacyjnej s¹dów moralnych de-

cyduje fakt, i¿ s¹ one zaleceniami (preskrypcjami). Preskrypcje, w przeci-

wieñstwie do wypowiedzi opisowych, które s³u¿¹ do informowania, s¹ ta-

kim rodzajem aktów mowy, którego funkcj¹ jest przekazywanie komuœ, co

ma zrobiæ

6

. Ich moc illokucyjna

7

 ma charakter: komend, pochwa³, pouczeñ,

instrukcji, modlitw, rozkazów, rad, próœb, b³agañ, zaproszeñ, przepisów,

nakazów itd.

8

Zalecenia,  a zatem równie¿ s¹dy moralne, motywuj¹, poniewa¿ s¹

wyrazem szeroko rozumianej woli osób je akceptuj¹cych. W konsekwen-

cji wiêc szczera akceptacja preskrypcji staje siê motywem do dzia³ania.

Jedno z podstawowych praw logiki zaleceñ mówi:

PIM1

9

Jeœli ktoœ jest odbiorc¹ danego zalecenia oraz szczerze je za-

akceptuje, musi mieæ dyspozycjê, aby zgodnie z nim post¹piæ, w przeciw-

nym wypadku mo¿na go oskar¿yæ o logiczn¹ sprzecznoœæ

10

.

 

„WypowiedŸ

preskryptywna jest tak¹ wypowiedzi¹, której ka¿dy na mocy pojêciowej

koniecznoœci musi podporz¹dkowaæ swoje dzia³anie, jeœli szczerze j¹ przyj-

mie”

11

.

Poniewa¿ najprostsz¹ form¹ zaleceñ s¹ imperatywy, Hare, opisuj¹c

preskryptywnoœæ s¹dów moralnych, porównywa³ je do imperatywów. Aby

podkreœliæ pojêciowy charakter swojego internalizmu, w The Language of

Morals

12

 przedstawi³ go poprzez opis koniecznych relacji wystêpuj¹cych

miêdzy s¹dami moralnymi a imperatywami. W zwi¹zku z tym oprócz PIM1

mo¿na wyró¿niæ jeszcze cztery prawa pojêciowe, determinuj¹ce jego inter-

nalizm:

PIM2

Szczera akceptacja imperatywu jednostkowego „Wykonam x!”

poci¹ga za sob¹ pojêciow¹ koniecznoœæ posiadania motywu do

6

Zob. Hare (1999a), s. 43.

7

„W trakcie analizy czynnoœci mowy odró¿nialiœmy to, co mo¿na nazwaæ  t r e œ c i ¹ ,

o d   f u n k c j i. W ramach ca³ej czynnoœci illokucyjnej treœci¹ jest zdanie, funkcj¹ jest

moc illokucyjna, z któr¹ przedstawia siê zdanie”. Searle (1987),  s. 162.

8

Zob. Hare (1999a), s. 43.

9

PIM stanowi skrót od „prawo internalizmu motywacyjnego”.

10

Zob. Hare (1999a), s. 43.

11

Zob. Hare (1999b), s. 101.

12

Hare (1952).

---

183

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

wykonania x (wykonanie lub postanowienie wykonania nakaza-

nego dzia³ania x)

13

.

PIM3

Wszystkie zalecenia poci¹gaj¹ za sob¹ imperatywy jednostkowe

– jeœli maj¹ byæ motywem do dzia³ania, musz¹ poci¹gaæ za sob¹

imperatywy

14

.

 

Jeœli szczerze akceptujê s¹d „W sytuacji x powin-

no siê pomóc s³abszemu”, na mocy logicznej koniecznoœci zaak-

ceptowaæ muszê imperatyw: „Pomogê s³abszemu w sytuacji x!”,

w przeciwnym wypadku mo¿na mnie oskar¿yæ o logiczn¹ sprzecz-

noϾ.

PIM3 jest bardzo wa¿n¹ cech¹ jêzyka preskryptywnego, bowiem od-

powiada za to, ¿e jêzyk ten nazywamy normatywnym (ewaluatywnym),

a s¹dy moralne ocenami. Hare, odwo³uj¹c siê do tego prawa; w The Lan-

guage of Morals poda³ nastêpuj¹ce kryterium ewaluatywnoœci s¹dów (KES):

KES

„Testem na to, czy ktoœ u¿ywa s¹du «Powinienem zrobiæ X» jako

s¹du wartoœciuj¹cego jest odpowiedŸ na pytanie «Czy rozpoznaje

on czy te¿ nie, i¿ jeœli zaakceptuje (assent to) powy¿szy s¹d, musi

równie¿ zaakceptowaæ komendê «Niech zrobiê X»?”

15

.

Aby s¹d by³ ewaluatywny, osoba, która go akceptuje, musi zaakcep-

towaæ zarazem imperatyw, który jest z niego wyprowadzalny. Wed³ug Ha-

re’a jest to prawd¹ na mocy definicji s³owa ewaluatywne

16

, bowiem s¹dy

opisowe same z siebie nie mog¹ motywowaæ

17

.

Poniewa¿ s¹dy moralne s¹ uniwersalnymi zaleceniami, z PIM2 i PIM3

wynika:

PIM4

Szczera akceptacja s¹du moralnego „Powinno siê wykonaæ x” po-

ci¹ga za sob¹ koniecznoœæ posiadania motywu, aby wykonaæ x.

Zaakceptowanie przez osobê O s¹du moralnego analitycznie po-

13

Zob. tam¿e, s. 20.

14

Zob. tam¿e, s. 163.

15

Tam¿e, s. 168.

16

Zob. tam¿e, s. 172.

17

Zob. tam¿e, s. 29, 44, 46.

---

184

Krzysztof Saja

ci¹ga za sob¹ koniecznoœæ przyjêcia zdania „Osoba O ma mo-

tyw”

 18

.

Mocny internalizm motywacyjny

Wielu komentatorów Hare’a, opieraj¹c siê przede wszystkim na ksi¹¿ce

The Language of Morals, sformu³owa³o przekonania odbiegaj¹ce od praw

PIM1 – PIM4. Mo¿na tam znaleŸæ bowiem fragmenty, w których Hare twier-

dzi, i¿ „jest tautologi¹, ¿e nie mo¿emy szczerze zaakceptowaæ nakazu skie-

rowanego w nasz¹ stronê, i w tym samym czasie go   n i e   w y k o n a æ

[podkr. – K.S.], jeœli w³aœnie mamy ku temu okazjê oraz jest to w naszej

(fizycznej i psychicznej) mocy”

19

. Sformu³owanie to doprowadzi³o do przy-

pisania mu mocnej wersji internalizmu (MI), uwa¿a siê bowiem, ¿e wed³ug

niego posiadanie moralnego motywu jest wystarczaj¹cym warunkiem sa-

mego dzia³ania – maj¹c racjê do dzia³ania, nie mo¿emy dzia³aæ w sposób

z ni¹ sprzeczny.

MI

Szczera akceptacja s¹du moralnego u¿ytego ewaluatywnie „Powin-

no siê wykonaæ x” poci¹ga za sob¹ koniecznoœæ wykonania x. (Po-

siadanie moralnego motywu jest warunkiem wystarczaj¹cym dzia-

³ania z nim zgodnego).

Przekonanie o swojej akceptacji MI Hare ugruntowa³ w czytelnikach The

Language of Morals równie¿ za spraw¹ sposobu udzielenia odpowiedzi na

zarzut g³osz¹cy, ¿e nie zawsze dzia³amy zgodnie z akceptowan¹ przez nas

powinnoœci¹. Podstawowym bowiem argumentem przeciwników interna-

lizmu jest twierdzenie, ¿e s¹ sytuacje, w których akceptacja powinnoœci nie

motywuje ludzi do dzia³ania. Zmusza nas to do przyjêcia pogl¹du, ¿e albo

nieprawdziwa jest mocna wersja internalizmu (MI), albo podane przez

Hare’a kryterium ewaluatywnoœci s¹dów (KES). Hare z zarzutu powy¿-

szego wybrn¹³, ograniczaj¹c dziedzinê zastosowania KES. Jak stwierdzi³

w The Language of Morals, nie ka¿de u¿ycie zwrotu powinnoœciowego

musi poci¹gaæ za sob¹ imperatyw, bowiem s¹d „Powinienem zrobiæ X”

18

Hare (1999b), s. 97, 100.

19

Hare (1952), s. 20.

---